Czas kolędy!

Wraz z dniem św. Szczepana (26 grudnia) w wielu miejscach Polski ruszył sezon kolędniczy. Dzięki archiwalnym nagraniom zrealizowanym dla Mariana Domańskiego posłuchaliśmy opowieści legendarnej śpiewaczki Anny Malec z Jędrzejówki (region biłgorajski). Ze wschodu przenieśliśmy się na zachód kraju - do wsi Lasowice Małe (Górny Śląsk) i słuchaliśmy o obrzędzie chodzenia z Betlejką i Niedźwiedziem.

Kolędnicy z szopką

Foto: Polona/Józef Krasnowolski

Region biłgorajski

Swoje kolędowanie wspominała Anna Malec z Jędrzejówki. Legendarna śpiewaczka z  regionu biłgorajskiego, choć nie żyjąca już niemal trzydzieści lat, wciąż jest wzorem dla śpiewających. W archiwalnych nagraniach Polskiego Radia (z lat 70. zrealizowane przez Mariana Domańskiego) znajdują się wspomnienia Anny Malec jeszcze z czasów panieńskich, kiedy to dobierała sobie dobrze śpiewające koleżanki i szła kolędować.

Panie miły gospodarzu, z panną miłą gospodynią
Każcie se swój domeczek rozweselić, tego czasu godzina!

Anna Malec wspomina, że niekiedy nie chciano ich wypuścić z domu, byleby śpiewały więcej kolęd! Tymczasem dziewczęta chciały się jeszcze spotkać z chłopakami, którzy… zastawiali na nie sidła. Powrozy chowali w śniegu, by wracające z kolędowania panny, poprzewracały się na drodze. Śpiewaczka wspomina, że „śmiechu było co niemiara! Nieraz się i pięć na kupę przewróciło”.

Po odśpiewaniu kolęd, gospodarzom życzyło się: „Bądźcie weseli jak w niebie anieli!”, po czym otwierało noszony na szyi woreczek, chuchało w niego na szczęście i czekało na parę groszy od pana domu. Bywało, że kolędujących nie wpuszczało się do chałupy, a cały czas śpiewali pod oknem, bywało i tak, że gospodarze nie chcieli zapłacić za kolędę. „W tej chałupce nic nie mają, bo kolędników odprawiają” – rzucali wtedy kolędnicy i odchodzili do kolejnej chaty.

Anna Malec pamięta, że w grupie kolędniczej znajdowali się m.in.: Aniołek (młody chłopiec, ubrany na biało), Król Herod (wystrojony w perły i piękną koronę), Król Turecki (z pawim piórem w czerwonej czapce), Syn Króla (w złotej czapeczce), Marszałek, Żyd i Śmierć (cała na biało z usmolonym czarnym językiem, bardzo straszna).

Górny Śląsk

W Lasowicach Małych, wiosce na Opolszczyźnie, chodziło się z Betlejką i z Niedźwiedziem. Betlejka czyli szopka, była wykonana samodzielnie, często z papieru, z gipsowymi figurkami i barankami. „Chodziło się z nią od domu do domu i śpiewało kolędy”. Kolędnicy dostawali w podzięce wypiekami lub pieniędzmi. „Dzieci się najwięcej radowali, to ojcowie puszczali kolędników do domu” – wspominała rozmówczyni z Lasowic.

Chodziło się także z Niedźwiedziem. Przebierał się za niego kolędnik, zakładając kożuch i wkładając do środka deskę – „jak go bili, to nie bolało”. Po kolędowaniu grupa szła do gościńca, i tam, za uzbierane grosze bawiła się i piła.

Młodzi kawalerowie już na kilka tygodni przed Bożym Narodzeniem przygotowywali się do „królewki”. W takiej grupie kolędniczej chodzili m.in.: Marszałek, Król, dwóch żołnierzy, Żyd, Śmierć i Diabeł. Grupa odśpiewywała pastorałki oraz odgrywała scenki apokryficzne: życie króla Heroda, przekomarzanie się Śmierci i Diabła.

- Marszałek wchodził do domu i pytał: „Pozwolicie ten domek rozweselić?”. Jak pozwolili, to brał krzesełko stawał na środku, wchodziliśmy my – mówił kolędnik Lasowic – Najchętniej chodziliśmy tam, gdzie były ładne dziewczyny.

***

Tytuł audycji: Źródła

Prowadziła: Magdalena Tejchma

Data emisji: 29.12.2020

Godzina emisji: 15.15

mg