Prof. Maciej Urbanowski: u Rembeka bohaterem się bywa

- Stanisław Rembek pokazuje próbę człowieczeństwa swoich bohaterów, a batalistyka jest powiązana w bardzo ciekawy sposób z psychologią. To jest męski realizm, czyli taki pozbawiony czułostkowości i sentymentalizmu, a nawet antyromantyczny - mówił w Dwójce historyk literatury o trudnych losach mistrza prozy batalistycznej, nazwanym "pisarzem tragicznie zapomnianym".

Rekonstrukcja bitwy 1920 roku

Foto: Stanislaw Tokarski/Shutterstock.com

Posłuchaj

24:17 Bohaterowie wielkiej bitwy 20.07.2020.mp3 Prof. Maciej Urbanowski o trudnych losach Stanisława Rembeka (Bohaterowie wielkiej bitwy/Dwójka)

Stanisław Rembek brał aktywny udział w wojnie polsko-bolszewickiej - jako kanonier 10. Kaniowskiego Pułku Artylerii Polowej był jej uczestnikiem od sierpnia 1919 do stycznia 1921. Wojenne wydarzenia odcisnęły piętno na całej jego twórczości, w której z niespotykanym wcześniej w literaturze polskiej realizmem opisywał frontową rzeczywistość. W czasach II Rzeczypospolitej jego utwory były nagradzane i doceniane przez tak wybitnych krytyków, jak Karol Irzykowski, Julian Krzyżanowski czy Kazimierz Wyka. Maria Dąbrowska zgłosiła go do nagrody "Wiadomości Literackich", stawiając twórczość Rembeka wyżej od prozy Ericha Marii Remarque'a.

Maxime Weygand i jego misja w czasie Bitwy Warszawskiej

Wśród wielu utworów Stanisława Rembeka na szczególną uwagę zasługują dwie powieści: na poły autobiograficzny "Nagan", łączący wątki osobistego życia bohaterów z autentycznym tłem wojennych wydarzeń na froncie rosyjskim w roku 1919 oraz "W polu", ukazująca dzieje walki i odwrotu polskiego oddziału piechoty, zmagającego się z okrucieństwem i grozą wojny aż do tragicznego końca. Rzeczywistość i atmosfera ówczesnej Polski została także odzwierciedlona w wydanych dopiero pod koniec lat 90. osobistych zapiskach pisarza ("Dzienniki. Rok 1920 i okolice").

- U Rembeka na wojnie bohaterem się bywa - podkreślił prof. Maciej Urbanowski. - To, co jest ciekawe w powieści "W polu", to że główny bohater Paprosiński widzi swoich żołnierzy jako masę tchórzliwą, budzącą jego moralną niechęć, a po chwili okazuje się, że ona jest zdolna do najwyższych poświęceń i bohaterstwa. Bohaterstwo jest więc jakimś procesem, nie jest czymś stałym. To jest obraz odległy od modelu Sienkiewiczowskiego widzenia wojny, ale jest też daleki od modelu antywojennego. I te modele będą się ścierały - opowiadał gość Dwójki.

• Czytaj też: Bitwa Warszawska 1920 - serwis specjalny >>>

Po 1945 roku twórczość Stanisława Rembeka zaczęła być stopniowo "wymazywana" ze świadomości Polaków. Podejmowanie tematów, o których nie można było mówić i pisać (jak wojna polsko-bolszewicka), stałe powracanie do pewnych wątków (zdrada i kolaboracja, polska walka o niepodległość) i nieugięta postawa wobec reżimu sprawiły, że przez długi czas utwory pisarza objęte były zakazem publikacji.

- W Polsce po 1945 roku, rządzonej przez komunistów, wojna polsko-bolszewicka była tematem tabu. Albo się o niej nie mówiło, albo mówiło się jako o wojnie imperialistycznej. Książki, opisujące tę wojnę były wycofywane w bibliotek na przemiał i nie były wznawiane. To była bardzo skuteczna operacja wyrzucenia tych utworów z obiegu intelektualnego i duchowego - wyjaśniał historyk literatury.

Stanisław Rembek, pomimo szykan ze strony władz, problemów zdrowotnych i finansowych, rozgoryczenia spowodowanego niemożnością pisania, do końca życia pozostał wierny wyznawanym wartościom. - On był właściwie autorem tego tematu ze względu na biografię. Jego dzienniki, które w dwudziestoleciu nie były znane, ale też "Nagan", to książki, które tworzyły pewien cykl. Tak samo "W polu" – to jest w pewnym sensie kulminacja i ukoronowanie. To też wspaniała proza batalistyczna, ale nie tylko, bo ta wojna jest doświadczeniem walki i jednocześnie ciekawie opisywanym doświadczeniem egzystencjalnym.

***

Tytuł audycji: Bohaterowie wielkiej bitwy

Prowadziła: Kinga Michalska

Gość: prof. Maciej Urbanowski (Katedra Krytyki Współczesnej Wydziału Polonistyki UJ)

Data emisji: 20.07.2020

Godzina emisji: 21.30