- Edward Raczyński urodził się 19 grudnia 1891 roku. Pochodził z rodziny arystokratycznej, należącej do czołówki nowoczesnego ziemiaństwa.
- Od 1934 roku, gdy został ambasadorem Polski w Londynie, jego losy związane były z Wielką Brytanią.
- Od roku 1979 do 1986 pełnił funkcję Prezydenta RP na uchodźstwie. Urząd złożył w wieku 95 lat.
Jego biografia obejmuje aż trzy odrębne epoki w najnowszych dziejach Polski. - Do aktywnego życia wchodzi jeszcze przed rokiem 1918, bo decyduje, że będzie pracował w dyplomacji, następnie dwudziestolecie międzywojenne, a potem wojna, no i okres powojenny - wyliczał prof. Rafał Habielski.
Edward Raczyński - anglofil wierzący i praktykujący
W audycji wysłuchaliśmy m.in. archiwalnego fragmentu audycji Radia Wolna Europa z okazji 97. urodzin Edwarda Raczyńskiego. Autorem tych słów jest Tadeusz Nowakowski:
Starość, jeśli wierzyć Senece, jest zaszczytną blizną zdobytą w boju. Kiedy pan Edward skończył 95 lat jedna z gazet angielskich obdarzyła go przydomkiem Mr. Poland. Już to dla Anglosasów ten dyplomata i polityk, anglofil wierzący i praktykujący, jest uosobieniem Polski organicznie związanej z Zachodem. Przed I wojną światową nie było żelaznej kurtyny w Europie, ale z przywileju studiowania za granicą korzystali przede wszystkim synowie warstw lepiej sytuowanych. Posesjonaci Raczyńscy w Wielkopolsce umieli gospodarować. Młody Edward po raz pierwszy odwiedził Wyspy Brytyjskie w 1906 roku (...).
24:35 Dwójka ślady pamięci 6.11.2023.mp3 O Edwardzie Raczyńskim w 30. rocznicę śmierci (Ślady pamięci/Dwójka)
Edward Raczyński urodził się 19 grudnia 1891 roku w Zakopanem. Pochodził z rodziny arystokratycznej, należącej do czołówki nowoczesnego ziemiaństwa. Otrzymał bardzo staranne wychowanie i wykształcenie, odbył studia prawnicze w Lipsku, doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim, uczył się też w Londyńskiej Szkole Nauk Politycznych.
Zawsze miał poczucie konieczności służenia Polsce zgodnie ze swoim zainteresowaniem i ze swoimi możliwościami, które dawało mu pochodzenie i wykształcenie. Zdecydował więc, że wstąpi do służby dyplomatycznej.
27:59 2023_11_13 17_30_01_PR2_Slady_Pamieci.mp3 O Edwardzie Raczyńskim w 30. rocznicę śmierci - cz. 2 (Ślady pamięci/Dwójka)
Od 1919 roku rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Pracował na placówkach dyplomatycznych w Kopenhadze i Genewie. Od 1932 roku reprezentował Polskę jako delegat przy Lidze Narodów, była to pierwsza wielka funkcja Raczyńskiego bardzo ważna dla Polski.
Na placówce w Londynie
W 1934 roku minister Beck postanowił odwołać go z Genewy i posłać do Londynu w charakterze ambasadora Rzeczypospolitej. Edward Raczyński przyjął tę decyzję jako degradację.
27:59 2023_11_20 17_30_47_PR2_Slady_Pamieci.mp3 O Edwardzie Raczyńskim w 30. rocznicę śmierci - cz. 3 (Ślady pamięci/Dwójka)
Już wkrótce okazało się, jak bardzo się mylił, bo nagle zrządzeniem losu znalazł się w samym centrum sprawy polskiej. W momencie, kiedy Hitler zaczął wysuwać roszczenia wobec Polski, minister Beck zainicjował politykę zbliżenia do Wielkiej Brytanii. W sierpniu 1939 roku Edward Raczyński w imieniu rządu polskiego podpisał polsko-brytyjski układ sojuszniczy.
28:52 2023_11_27 17_30_02_PR2_Slady_Pamieci.mp3 O Edwardzie Raczyńskim w 30. rocznicę śmierci - cz. 4 (Ślady pamięci/Dwójka)
Rola Raczyńskiego jako ambasadora była niesłychanie ważna. Za pośrednictwem rozgłośni BBC, która w pierwszym tygodniu II wojny światowej rozpoczęła nadawanie w języku polskim, wysyłał z Londynu słowa pełne otuchy dla broniącej się Warszawy i prezydenta Stefana Starzyńskiego.
Współarchitekt polskiej polityki zagranicznej czasów wojny
Wierzył, że Francja i Anglia wywiążą się ze swych zobowiązań wobec Polski. - Po południu zadzwonił do mnie Winston Churchill, z wolna i głucho wystękał: "Ufam, ufam, że Anglia dotrzyma, dotrzyma swego…" – nie dopowiedział, że dotrzyma słowa, głos mu uwiązł w gardle i przez telefon usłyszałem szloch niespodziewany przeze mnie w tej chwili - tak Edward Raczyński wspominał pierwsze dni września 1939 roku.
28:39 2023_12_04 17_30_36_PR2_Slady_Pamieci.mp3 O Edwardzie Raczyńskim w 30. rocznicę śmierci - cz. 5 (Ślady pamięci/Dwójka)
Ambasador w Londynie stanowił łącznik między polityką polską a brytyjską jeszcze, kiedy rząd był we Francji. A potem latem 1940 roku wprowadzał w sposób naturalny polskich polityków w życie brytyjskie, w politykę brytyjską, kiedy to po klęsce Francji rząd przeniósł się do Wielkiej Brytanii.
Przez cały okres wojny Edward Raczyński był ambasadorem przy rządzie Wielkiej Brytanii. W latach 1941-1943 był kierownikiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych, stając się współarchitektem polskiej polityki zagranicznej w okresie wojny.
Apelował o pomoc dla Powstania Warszawskiego
W sierpniu 1944 roku, gdy osamotniona Warszawa toczyła heroiczny bój z wrogiem, Edward Raczyński podejmował równie heroiczne wysiłki, by skłonić aliantów do przyjścia polskiemu miastu z pomocą. Zachowały się archiwalne nagrania z jego wypowiedziami.
- Nie było żadnego odzewu, nie poświęcono temu najmniejszej uwagi, co najprawdopodobniej wynika z faktu, iż Rosjanie nie chcieli przyznać, że powstanie to w ogóle miało miejsce. Ze swej strony uczyniłem wszystko, próbowałem interweniować i zwrócić uwagę opinii publicznej, interweniowałem również w Ministerstwie Informacji, a sytuacja z dnia na dzień staje się coraz bardziej dramatyczna - mówił w oficjalnym oświadczeniu Edward Raczyński.
Emigracja
Funkcję ambasadora RP w Londynie Edward Raczyński pełnił do 5 lipca 1945 roku, kiedy to rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych cofnęły uznanie rządowi RP na uchodźstwie. Emigracja weszła wtedy w zupełnie nową formułę formalno-prawną.
"Kiedy nadszedł dzień 5 lipca, a z nim uznanie Rządu Jedności Narodowej nastała dla mnie chwila złożenia, niestety już tylko formalnej, noty protestacyjnej. […] Oddałem klucze od budynku, a jednocześnie kopertę z krótką moją notą, nosiła ona datę 6 lipca 1945 roku, a więc dnia, w którym Londyn zdołał zrzucić z siebie odpowiedzialność za naszą polityczną egzystencję" - pisał we wspomnieniach Raczyński.
Pozostał w Wielkiej Brytanii, pełniąc funkcję podobną do tej, jaką pełnił w czasie wojny, tzn. był łącznikiem między sferami politycznymi emigracji i instytucjami emigracyjnymi a rządem brytyjskim. Wykorzystując swoje możliwości oraz przyjaźnie polityczne, starał się sprawę polską, która zeszła wtedy już z porządku wielkich spraw politycznych, mimo wszystko podtrzymywać.
Prezydentura
8 kwietnia 1979 roku Edward Raczyński objął urząd prezydenta RP na uchodźstwie. Zdawał sobie sprawę z tego, że rząd emigracyjny nie miał możliwości realnego wpływu na sytuację w Polsce i w Europie. Mimo to był jedną z tych osób, które przełamały izolację emigracji jako instytucji wobec kraju.
Mimo że Raczyński był już człowiekiem sędziwym, to był niesłychanie sprawny fizycznie i umysłowo. Pełnił funkcję prezydenta na uchodźstwie do 1986 roku. Urząd złożył w wieku 95 lat. Był zarówno najstarszym, jak i najdłużej żyjącym prezydentem RP. Zmarł w 1993 roku w Londynie w wieku 102 lat.
***
Tytuł audycji: Ślady pamięci
Prowadzili: prof. Rafał Habielski i Andrzej Mietkowski
Data emisji: 6.11.2023
Godz. emisji: 17.30
pg/polskieradio.pl
