#bezprzedawnienia - jak wybuch II wojny światowej wpłynął na rynek filmowy?

W okresie międzywojennym polska kinematografia miała się świetnie. Do najważniejszych wytwórni filmowych należały "Sfinks" i "Falanga", które zatrudniały prawdziwe gwiazdy tamtych czasów. Wszystko się zmieniło wraz z wybuchem II wojny światowej.

Eugeniusz Bodo był przed wojną jedną z najjaśniejszych gwiazd kina. Na zdjęciu z Norą Ney

Foto: PAP

Kinematografia w latach 30. XX wieku była w rozkwicie. Po czasach filmu niemego nastała era produkcji dźwiękowych, a kino patriotyczne przeplatało się z melodramatami i komediami. Powstało wiele dzieł z takimi sławami, jak: Eugeniusz Bodo, Adolf Dymsza, Elżbieta Barszczewska, Jadwiga Smosarska, Aleksander Żabczyński czy Hanka Ordonówna.

Wszystko się zmieniło wraz z wybuchem wojny. We wrześniu 1939 wiele filmów było realizowanych, niektóre były w planach - te miały nigdy nie doczekać realizacji. Jednak filmy ukończone jeszcze przed wybuchem wojny miały szansę, żeby wejść do kin. Oczywiście o ile ich fabuła nie była dla niemieckiego okupanta niewygodna.

- Niemieccy dystrybutorzy zdawali sobie sprawę, że kino to świetny interes i można na nim dobrze zarobić - opowiada Michał Pieńkowski, filmoznawca z Filmoteki Instytutu Audiowizualnego. - Poza tym była to też iluzja, że w Generalnej Guberni jest pewna wolność, realizowane są filmy dla polskiej publiczności, są spektakle teatralne i jakoś się spokojnie żyje. Niektóre z filmów zostały przez Niemców ukończone.

Do nich należały m.in. takie produkcje jak "Sportowiec mimo woli" - komedia pomyłek w reżyserii Mieczysława Krawicza, czy ekranizacja XIX-wiecznego wodewilu "Żołnierz królowej Madagaskaru". - Jednym z filmów, które weszły do kin w czasie okupacji, była "Złota maska". Piosenki do filmu ukazały się przed wojną, a nawet zostały wydane na płytach - tłumaczy rozmówca Weroniki Puszkar. - Najprawdopodobniej już planowano promocję filmu, a płyty miały być zachętą do obejrzenia filmu. Niestety obraz na swoją premierę musiał trochę poczekać.

Zobacz także: 

• Aleksander Żabczyński. Największy amant polskiego przedwojennego kina
• Hanka Ordonówna. Legenda polskiej sceny

W niektórych filmach kończonych przez Niemców można dostrzec błędy, których polscy filmowcy by na pewno nie zrobili. - Na przykład w komedii "Ja tu rządzę", której akcja rozgrywa się na warszawskiej Starówce, widzimy wplecione widoczki krakowskich Sukiennic czy toruńskiej Krzywej Wieży - śmieje się filmoznawca. - Są to ewidentne błędy. Nie wiadomo też, jakich zmian dokonywano, bo nie zachowała się żadna przedwojenna dokumentacja. Nie znamy scenariuszy i nie wiemy, co pierwotnie mogło się w nich znajdować.

Posłuchaj

08:11 Czwórka/Stacja kultura - bez_przedawnienia_ 12.10.2022.mp3 W audycji mówimy o kinematografii polskiej po wybuchu II wojny światowej (Stacja Kultura/Czwórka)

 

Były też filmy, które, mimo że zrealizowane, bezpowrotnie zaginęły. Przed wybuchem wojny ukończona była pierwsza ekranizacja filmu "Nad Niemnem". - To był film gotowy do wykonania kopii pokazowych i rozesłania do kin - zauważa Michał Pieńkowski. - Niestety negatyw tego filmu najprawdopodobniej spłonął podczas oblężenia Warszawy.

Inną kwestią jest, czy widzowie chodzili w czasie okupacji do kin. Jak wiadomo, głośny slogan "Tylko świnie siedzą w kinie" miał skutecznie ich do tego zniechęcać. I to nie ze względu na filmy, ale na wyświetlaną przed nimi kronikę, przepełnioną niemiecką propagandą. Hasło okazało się skuteczne do tego stopnia, że w opinii Polaków chodzenie podczas okupacji do kina stało się niemal oznaką kolaboracji z nazistami.

***

Tytuł audycji: Stacja Kultura

Prowadzi: Kasia Dydo

Materiał: Weronika Puszkar

Data emisji: 12.10.2022

Godzina emisji: 11.36

aw/kor