"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Co znaczyło "obracać w perzynę", a co znaczy dziś?

Ostatnia aktualizacja: 17.10.2023 07:35
W cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych" zdradzamy tajemnice języka polskiego. Sprawdzamy, czy "obracać w perzynę" kiedyś znaczyło coś innego.
Perzyna to to, co się pali lub to, co zostało spalone, a najbliższym wyrazem bliskoznacznym jest zgliszcze.
Perzyna to "to, co się pali" lub "to, co zostało spalone", a najbliższym wyrazem bliskoznacznym jest "zgliszcze".Foto: Shutterstock KelvinW
  • Dziś "obracać w perzynę" w ogólnym znaczeniu to "rujnować, niszczyć doszczętnie, równać z ziemią", bez względu na to, w jaki sposób i jakimi środkami coś jest niszczone. Nie zawsze tak było
  • Perzyna to "to, co się pali" lub "to, co zostało spalone", a najbliższym wyrazem bliskoznacznym jest "zgliszcze".
  • Z "perzyną" blisko spokrewniony jest czasownik "zaperzyć się".

W ramach kampanii "Ojczysty - dodaj do ulubionych" w każdy wtorek i czwartek w audycji "Pierwsze słyszę" poznajemy ciekawostki językowe. Tym razem zajmujemy się wyrażeniem "obracać w perzynę". 

Autorzy strony NCK "Ciekawostki językowe / Ojczysty - dodaj do ulubionych" piszą, że coraz częściej używamy frazeologizmu "obracać w perzynę" w ogólnym znaczeniu "rujnować, niszczyć doszczętnie, równać z ziemią", bez względu na to, w jaki sposób i jakimi środkami coś jest niszczone.

Jest to jednak dość dalekie odejście od pierwotnego znaczenia owego zwrotu i od znaczenia samego rzeczownika perzyna. Perzyna bowiem to "to, co się pali" lub "to, co zostało spalone", a najbliższym wyrazem bliskoznacznym jest "zgliszcze".

W staropolszczyźnie "perzyna" była wyrazem stosunkowo często używanym, bo też znacznie częściej dobytek padał ofiarą pożaru. Perzyną nazywano wówczas również gorący, żarzący się węgiel, tlący się popiół, gorący proch i pył. W polszczyźnie regionalnej - w gwarach i dialektach - do dziś zachowały się znaczenia specjalistyczne: perzyny "popiół ze słomy", a pyrzyny "popiół z węgla".

Z "perzyną" blisko spokrewniony jest czasownik "zaperzyć się"  czyli "unieść się gniewem, wpaść w złość, zirytować się, broniąc swoich racji". Mamy tu do czynienia z tym samym elementem znaczeniowym: "zapalać się gniewem, palić się do czegoś, wzniecać zarzewie sporu".

Posłuchaj
01:42 czwórka pierwsze słyszę 17.10.2023 ojczysty.mp3 "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Co znaczyło "obracać w perzynę", a co znaczy dziś (Pierwsze słyszę/Czwórka)

 

___

Kampania społeczno-edukacyjna "Ojczysty - dodaj do ulubionych" ma na celu propagowanie dbałości o poprawność polszczyzny oraz kształtowanie świadomości językowej Polaków. Dziennikarze Czwórki angażują się w projekt, prezentując w formie dźwiękowej ciekawostki językowe.

Kolejnych odsłon będzie można posłuchać we wtorki i czwartki w porannej audycji "Pierwsze słyszę", po godz. 7.30. O pochodzeniu wyrażeń z życia codziennego opowie Martyna Matwiejuk

POSŁUCHAJ POPRZEDNICH ODCINKÓW <<<

Język polski należy do najtrudniejszych języków świata. Badanie pochodzenia słów i ich ewolucji to fascynująca podróż przez historię i zwyczaje. Martyna Matwiejuk w audycji "Pierwsze słyszę" o godz. 7.30 do końca roku będzie wyjaśniać, dlaczego niektóre memy powodują, że "śmiejemy się do rozpuku", sprawdzi też językowy rodowód "kundla", skąd się wziął "majsterklepka" i jaką miarą jest "łut szczęścia". 

Organizatorem akcji "Ojczysty - dodaj do ulubionych" jest Narodowe Centrum Kultury. Kampania trwa nieprzerwanie od 20 lutego 2012 roku, dnia poprzedzającego Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego. "Ojczysty - dodaj do ulubionych" to najpopularniejszy kanał prowadzony przez centralne instytucje kultury poświęcony poprawnej polszczyźnie.

***

Na kolejne odsłony cyklu we wtorki i czwartki, w porannej audycji "Pierwsze słyszę"po godz. 7.30 zaprosi Martyna Matwiejuk.

mat. pras./kd/aw/pj

Czytaj także

"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Czy słowo "beton" jest międzynarodowe?

Ostatnia aktualizacja: 22.08.2023 08:00
Język polski kryje wiele ciekawostek. Niektóre słowa znane są niewielu, inne znają wszyscy i w dodatku nie tylko w Polsce. Tak jest ze słowem "beton", o którym możemy powiedzieć, że jest międzynarodowe, a w dodatku ma dwa znaczenie. Wyjaśniamy je w cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych".
rozwiń zwiń
Czytaj także

"Ojczysty - dodaj do ulubionych". Kajakarstwo to nie wioślarstwo

Ostatnia aktualizacja: 24.08.2023 07:40
 O ciekawostkach językowych rozprawiamy w Czwórce w każdy wtorek i czwartek w cyklu "Ojczysty - dodaj do ulubionych". Tym razem sprawdziliśmy, dlaczego kajakarstwo nie jest wioślarstwem. 
rozwiń zwiń