"Casablanca". Kultowy amerykański melodramat

Polscy żołnierze na frontach II wojny światowej - zobacz serwis historyczny

Wojskowy triumf "Casablanki"

Nikt nie spodziewał się takiego sukcesu. Wprawdzie studio Warner Bros. zatrudniło uznanych scenarzystów i zgromadziło na planie gwiazdy filmowe - z Humphreyem Bogartem oraz Ingrid Bergman na czele - lecz wytwórnia zakładała, że będzie to jeden z wielu filmów, jakie co roku produkował amerykański przemysł filmowy w okresie tzw. złotej ery Hollywood.

W pewnym sensie "Casablance" dopomógł... desant wojsk amerykańsko-brytyjskich w Maroku i Algierii. Rozpoczęta nocą z 7 na 8 listopada 1942 roku operacja "Torch", która doprowadziła do odbicia Afryki Północnej z rąk Niemców i Włochów, przyczyniła się także do przyśpieszenia prac nad filmem. Amerykański filmoznawca Frank Miller mówił: "Była planowana scena, po zakończeniu, która pokazuje Ricka i Renault na alianckim statku, ale plany, by ją nakręcić, zostały odrzucone, kiedy wydział marketingu zdał sobie sprawę, że muszą wydać film szybko, aby zarobić na wyzwoleniu Afryki Północnej".

Tu serce, tam powinność...

Podobieństwa między rzeczywistymi tłem historycznym a fabułą dzieła Michaela Curtiza są aż nadto widoczne. Akcja filmu dzieje się podczas II wojny światowej w Casablance w Maroku, na terenach kontrolowanych przez Francję Vichy. Rick Blaine (Humphrey Bogart), właściciel klubu Rick’s Café Americain, stara się zachować neutralność, przyjmując w swoim lokalu zarówno przedstawicieli rządu Vichy i nazistowskich Niemiec, jak i alianckich agentów, a także rozmaitych uciekinierów i złodziei.

Pewnego dnia Rick spotyka swoją dawną kochankę Ilsę Lund (Ingrid Bergman), która zjawia się w klubie ze swoim mężem Victorem Laszlo. Osią "Casablanki" staje się konflikt wewnętrzny Ricka, który musi wybierać między uczuciem do Ilsy a oddaniem przysługi Victorovi, któremu może pomóc wydostać się z Casablanki, by ten mógł dalej walczyć z nazistami. 

"Powrót do Casablanki". Mieczysław Słowikowski jak bohater filmowy

Victor, filmowy przywódca czechosłowackiego ruchu oporu, ma swojego odpowiednika w Wojsku Polskim - to Mieczysław Słowikowski (pseud. "Rygor"), który w tamtym czasie zorganizował 70-osobową siatkę szpiegowską w Afryce Północnej, co w istotny sposób wpłynęło na powodzenie inwazji aliantów.

Jak płakać na "Casablance"?

"Casablanca" jest bez wątpienia jednym z najbardziej znanych wyciskaczy łez. Płaczą kobiety i mężczyźni.

– Ciekawym zagadnieniem dotyczącym filmu jest to, kiedy kto się wzrusza – mówił w 2010 roku krytyk filmowy Jacek Szczerba. – Kto się wzrusza wtedy, kiedy Ingrid Bergman i Humphrey Bogart żegnają się i ona płacze, a kto wtedy, gdy muzyk gra "As Time Goes By"? – powiedział.

Kiedy Bergman mierzy z pistoletu do Bogarta, po chusteczki sięga męska część widowni. – Może mężczyźni mają większą skłonność do patosu niż do sentymentu – zastanawiał się Jacek Szczerba.

Pianino z filmu "Casablanca" sprzedane za 3 miliony dolarów

Wspomniana piosenka "As Time Goes By" ("Jak mija czas") z pewnością wzrusza zarówno męską, jak i kobiecą część widzów. Wyśpiewana i zagrana na pianinie przez Arthura "Dooleya" Wilsona uznawana jest za jedną z najpiękniejszych melodii w historii kina. Tymczasem, jak w 2012 roku przypomniał dziennikarz Paweł Sztompke, "As Time Goes By" trafiło do "Casablanki" przez przypadek.

– Piosenkę skomponowano około 15 lat przed powstaniem filmu – opowiadał Paweł Sztompke. – Została wykorzystana w ostatniej chwili. Okazywało się bowiem, że utwory, które zostały napisane specjalnie na potrzeby tego filmu, nie pasowały, więc je zmieniano albo wyrzucano. Twórcy "Casablanki" wcale nie byli przekonani, że będzie to przebój, wręcz przeciwnie, chcieli się ratować czymkolwiek – dodał.

"Początek pięknej przyjaźni"

W 1944 roku "Casablanca" zdobyła trzy Oscary - za najlepszy scenariusz adaptowany, najlepszą reżyserię i najlepszy film. Przez 77 lat od premiery doczekała się statusu filmu kultowego. Nikt nie wyobraża sobie dziś historii kina bez dzieła Michaela Curtiza. Amerykański Instytut Filmowy umieścił je na drugim miejscu (po "Obywatelu Kanie") listy 100 najlepszych amerykańskich filmów, a w 2006 roku Amerykańska Gildia Reżyserów Filmowych uznała scenariusz "Casablanki" za najlepszy w historii.

Słowa bohaterów dzieła weszły do obiegu kultury popularnej i języka potocznego. Na ogłoszonej przez Amerykański Instytut Filmowy liście 100 pamiętnych cytatów w historii kina najwięcej zdań - aż sześć - pochodzi właśnie z "Casablanki". To m.in. pamiętne "Twoje zdrówko, mała", "Zagraj to, Sam. Zagraj »Jak mija czas«", "Zawsze będziemy mieli Paryż" czy wreszcie "Louis, myślę, że to jest początek pięknej przyjaźni".

mc