Odkrycie radu. Jak Maria Skłodowska-Curie zmieniła oblicze światowej nauki

26 grudnia 1898 roku Maria Skłodowska-Curie wraz ze swoim mężem Piotrem Curie ogłosili światu odkrycie nowego pierwiastka: radu. 

Uran, uraninit i tobernit

W 1894 roku Maria Skłodowska - wkrótce po uzyskaniu tytułu licencjata nauk fizycznych i matematycznych na paryskiej Sorbonie - poznała obiecującego francuskiego fizyka Piotra Curie. Po kilku miesiącach znajomości para wzięła ślub. Jak wspominał chemik Jan Stefan Jaworski na antenie Polskiego Radia, w 1897 roku - przy silnym poparciu męża - Maria Skłodowska-Curie zaczęła poszukiwać tematu pracy doktorskiej. 

Piotr Curie - w cieniu żony

Natknęła się wówczas na działalność francuskiego fizyka i chemika Henriego Becquerela, który zaledwie rok wcześniej odkrył, że uran ma zdolność nadawania powietrzu cech przewodzenia elektryczności. Zaintrygowana, postanowiła więc sprawdzić, czy istnieją jeszcze jakieś inne minerały, które zachowują się w ten sam sposób. 

Po pierwszych sukcesach do badań Skłodowskiej przyłączył się jej mąż. Razem udało im się wypracować nową metodę analizy chemicznej umożliwiającej pomiar promieniotwórczości. Dzięki niej wkrótce potem naukowcy przekonali się, że uraninit i tobernit są bardziej radioaktywne od uranu. Odkrycie doprowadziło naukowców do wniosku, że oba minerały mogą zawierać nowy, wcześniej nieznany pierwiastek radioaktywny. Nazwali go polonem - na cześć ojczyzny badaczki. O jego odkryciu Maria Skłodowska-Curie i Piotr Curie poinformowali świat w lipcu 1898 roku.

Zobacz także: Odkrycie polonu zmieniło świat. Maria Skłodowska-Curie prekursorką radioterapii

Laboratorium w dawnym prosektorium

Jak wspominał chemik prof. Jan Stefan Jaworski na antenie Polskiego Radia, małżonkowie nie zaprzestali jednak dalszej pracy. Niemal od początku badań podejrzewali bowiem, że istnieje jeszcze drugi radioaktywny element. W grudniu 1898 roku ich przypuszczenia okazały się prawdziwe - nowy pierwiastek otrzymał nazwę "rad" (od łacińskiego słowa radius, czyli promień). 

Maria Skłodowska-Curie. Polka wszech czasów

Aby móc pokazać światu chemii i fizyki, że rad i polon istnieją, należało je jednak wyodrębnić. 

- Maria Skłodowska-Curie postanowiła najpierw skupić się na radzie, ponieważ wydawało jej się, że będzie go łatwiej rozdzielić od innych związków, które występowały w próbkach naturalnego uranu, od polonu - tłumaczył prof. Jan Stefan Jaworski. - Nie zdawała sobie wówczas jeszcze sprawy z tego, ile zachodu będzie ją to kosztowało i jak niewielka ilość tego pierwiastka znajduje się w naturalnych próbkach – dodał.

Praca ta zajęła jej kilka lat. Wyodrębnienie czystego chlorku radu wymagało od niej bowiem przerobienia ogromnych ilości rud uranowych, specjalnie dla niej przywożonych z czeskiego Jachymowa. Nie pomagały również warunki, w których pracowała - jej laboratorium mieściło się w starej szopie, dawniej pełniącej funkcję prosektorium. 

- Wszystko, czym dysponowali w tym lokalu, było naprawdę nędzne. Stoły ledwie pozwalały na jako taką pracę, a samo laboratorium było źle chronione przed niepogodą - można usłyszeć w archiwalnej wypowiedzi prof. Marcela Guillota, współpracownika Marii Skłodowskiej-Curie, w audycji Doroty Truszczak z cyklu "Naukowy Wieczór z Jedynką".

Zasłużona Nagroda Nobla

W 1902 roku badaczce udało się wydzielić 10 miligramów radu, dzięki czemu mogła ustalić jego ciężar atomowy. Jak wspominał chemik prof. Jan Stefan Jaworski na antenie Polskiego Radia, w tym czasie jej mąż skupił się na badaniu promieniotwórczych właściwości radu i ich działania na organizmy żywe. 

W listopadzie 1905 roku Maria Skłodowska-Curie, Piotr Curie i Henri Becquerel za badania nad zjawiskiem promieniotwórczości otrzymali Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki. Sześć lat później Szwedzka Akademia Nauk przyznała badaczce Nagrodę Nobla z chemii za odkrycie nowych pierwiastków. 

Rad przez wiele lat znajdował zastosowanie w medycynie i znacząco przyczynił się do jej rozwoju. Ponieważ jest silnie promieniotwórczy, wykorzystywano go do leczenia nowotworów. Obecnie odchodzi się już od jego stosowania.

jb