Logo Polskiego Radia
polskieradio.pl
Izabella Mazurek 16.03.2024

Apogeum zaplanowanej zagłady Żydów, czyli akcja "Reinhardt"

82 lata temu rozpoczęła się akcja "Reinhardt", czyli zaplanowana przez niemieckich nazistów zagłada Żydów na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W nocy z 16 na 17 marca 1942 roku Niemcy rozpoczęli likwidację lubelskiego getta, wysyłając pierwsze transporty Żydów do obozu zagłady w Bełżcu.

Aktion Reinhardt

22 lipca 1942 roku wyruszył pierwszy transport z ponad 6. tysiącami Żydów. Do września, w ramach tzw. Aktion Reinhardt, do Treblinki z getta warszawskiego trafiło około 300 tysięcy Żydów.

19 lipca 1942 roku, Himmler nakazał zakończenie "likwidacji" ludności żydowskiej do końca roku. Trzy dni później, 22 lipca, na zwołanym o 10. rano posiedzeniu Rady Żydowskiej, pełnomocnik Einsatz Reinhardt, osławiony Herman Hoefle, przedstawił szczegółowe rozporządzenia wykonawcze dotyczące "przesiedlenia na wschód".

src="//static.prsa.pl/3f5bf262-aed5-4ca5-88bc-b84ae6064666.file"

Punktem zbornym był plac leżący w sąsiedztwie Dworca Gdańskiego, przylegający do ulic Stawki, Niskiej i Zamenhofa, służący dotąd jako "korytarz" między gettem a dzielnicą aryjską. Miejsce to stało się "placem przeładunkowym" - Umschlagplatz. Pierwszego dnia akcji spędzono tam, wtłoczono do wagonów i wywieziono do Treblinki 6250, a następnego dnia 7300 ludzi. Przewodniczący Rady Żydowskiej Adam Czerniaków popełnił samobójstwo. W liście do Zarządu Gminy tak tłumaczył ten krok: "Postanowiłem odejść. (...) Jestem bezsilny, serce pęka mi z żalu. Dłużej znieść tego nie mogę. Mój czyn wykaże prawdę i może naprowadzi na właściwą drogę działania".
Nie tylko Warszawa

Deportacje z Warszawy przebiegały równolegle z deportacjami z innych miast i dzielnic kraju. Tam, gdzie getta były mniejsze, likwidowano je w ciągu jednego lub dwu dni. Getto warszawskie zostało ostatecznie zlikwidowane i zrównane z ziemią 16 maja 1943 roku.

Nie tylko Warszawa

Niemieccy okupanci po zdławieniu powstania w getcie wysadzili w powietrze Wielką Synagogę przy ulicy Tłomackie. Później na terenie getta Niemcy przeprowadzali masowe egzekucje mieszkańców Warszawy - polskich więźniów politycznych oraz Żydów schwytanych po "aryjskiej stronie". Od lata 1943 roku w okolicach ulicy Gęsiej funkcjonował niemiecki obóz koncentracyjny - Konzentrationslager Warschau.

Według źródeł niemieckich, do Treblinki wywieziono z Warszawy ponad 253 tysiące Żydów, według szacunków żydowskich - około 300 tysięcy. Na terenie getta pozostało kilkadziesiąt tysięcy Żydów. Zorganizowano tam obóz pracy składający się z kilku wydzielonych i odizolowanych od siebie enklaw, pomiędzy którymi rozciągały się wyludnione dzielnice. W całej Generalnej Guberni pod koniec 1942 roku w gettach i obozach pracy przebywało już tylko 300 tysięcy Żydów, a na ziemiach włączonych do Rzeszy 235 tysięcy, nie licząc ukrywających się. W 1943 roku likwidowano ostatnie getta, w tym warszawskie.

Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny

Treblinka

Obóz koncentracyjny w Treblince nad Bugiem powstał w 1942 roku obok istniejącego już karnego obozu pracy. Służył hitlerowcom do realizacji planów eksterminacji narodu żydowskiego w Europie. Codziennie trafiały tam transporty z Polski oraz innych krajów europejskich - Austrii, Belgii, Czechosłowacji, Francji, Jugosławii, Niemiec i Związku Radzieckiego. Obóz w Treblince funkcjonował do listopada 1943 roku. W ciągu kilkunastu miesięcy zginęło w nim ponad 800 tysięcy ludzi. W sierpniu 1943 roku wybuchł tu zbrojny bunt więźniów, którym udało się zabić prawie stu hitlerowców. Zginęło wówczas blisko 800 więźniów, a 200 zbiegło.

Pierwsze getto na terenie okupowanej Polski powstało już 8 października 1939 roku w Piotrkowie Trybunalskim. Getto warszawskie zostało utworzone przez okupacyjne władze hitlerowskie 2 października 1940. W tym dniu szef dystryktu Fischer podpisał oficjalne zarządzenie o utworzeniu getta wraz z załącznikiem wymieniającym ulice graniczne "dzielnicy żydowskiej". Do marca 1941 roku Niemcy stłoczyli na jej terenie 460 tys. osób.

im