Pamięci Polaków Ratujących Żydów - zobacz serwis historyczny
Pytania o postawę wobec Zagłady
W nazistowskich Niemczech i zdominowanej przez Niemców Europie zachowania ludzi były różne. Z jednej strony można było dostrzec wielorakie przejawy niezgody na zło: od drobnych gestów solidarności z ofiarami po czynne próby niesienia pomocy. Z drugiej — akceptację Zagłady: od podporządkowania się antyżydowskim dekretom po gorliwą kolaborację ze sprawcami.
Jak ludzie reagowali na niedolę swoich żydowskich kolegów szkolnych, współpracowników, sąsiadów i przyjaciół? Co motywowało ich lub skłaniało do takich, a nie innych zachowań podczas Zagłady?
Wystawa "Byli sąsiadami..." poddaje analizie niektóre z kluczowych pytań dotyczących Holokaustu: Dlaczego był on możliwy? Co sprawiło, że oprócz bezspornej i fundamentalnej roli Adolfa Hitlera i innych przywódców partii nazistowskiej tak wielu zwykłych ludzi w całej Europie popierało zbrodnie nazistów lub milczało? Dlaczego tak niewielu pomagało tym najbardziej zagrożonym? Co kierowało tymi, którzy nie wykorzystywali okazji i nie ulegali pokusie zdrady bliźnich, pokazując, że nawet w nadzwyczajnie trudnych czasach istnieje alternatywa?
Przechodnie patrzą, jak policja ładuje Żydów na ciężarówki w celu deportacji. Kerpen, Nadrenia Północna-Westfalia, 1942 r. Fot. Stadtarchiv Kerpen/ mat. prasowe organizatorów wystawy
Wystawa w Warszawie
19 kwietnia 2022 roku wystawa "Byli sąsiadami: ludzkie wybory i zachowania w obliczu Zagłady" została otwarta na skwerze ks. Jana Twardowskiego (u zbiegu Krakowskiego Przedmieścia i ul. Karowej) w Warszawie.
"Zgromadziliśmy się dziś z okazji ważnej rocznicy: 79 lat temu Żydzi bohatersko i wbrew wszelkim przeciwnościom walczyli z Niemcami w Powstaniu w Getcie Warszawskim", mówiła podczas uroczystego otwarcia ekspozycji Sara J. Bloomfield, dyrektor United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie.
Powstanie w getcie - zobacz serwis historyczny
"Dziś także znaleźliśmy się w historycznej chwili - zaledwie kilkaset kilometrów stąd naród ukraiński stoi na granicy życia i śmierci w wyniku niczym niesprowokowanej i brutalnej inwazji, która zagraża nie tylko Europie, ale też samej demokracji. W takiej chwili, wydarzenia takie jak wystawa wydają się mało znaczące. A jednak nasi polscy partnerzy przekonali nas, że właśnie teraz jest odpowiedni moment, by mówić o doświadczeniach z przeszłości – trudnych doświadczeniach – uczciwie i bez ogródek", zaznaczała.
W otwarciu wystawy uczestniczyli również Wojciech Kolarski, Sekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta, Mark Brzezinski, Ambasador USA w Polsce, Rafał Trzaskowski, Prezydent m.st. Warszawy, Aldona Machnowska-Góra, zastępczyni Prezydenta m.st. Warszawy oraz Katarzyna Madoń-Mitzner, wicedyrektor Domu Spotkań z Historią.
Wystawę "Byli sąsiadami: ludzkie wybory i zachowania w obliczu Zagłady" będzie można zobaczyć od 19 kwietnia do 10 maja br. Wstęp na wystawę jest bezpłatny.
Mieszkańcy miasta patrzą, jak policja odprowadza Sinti i Romów, pogardzanych jako "cygańskie utrapienie" i "obcych rasowo", na dworzec kolejowy w celu deportacji do okupowanej przez Niemców Polski. Hohenasperg, Niemcy, 18 maja 1940 r. Fot. Bundesarchiv, R 165 Bild-244-42/ mat. prasowe organizatorów wystawy
Historia wystawy "Byli sąsiadami"
W związku z 20. rocznicą powstania United States Holocaust Memorial Museum w 2013 powstała specjalna wystawa "Some Were Neighbors" („Byli sąsiadami”), która trwała do 2017 roku.
Po zamknięciu oryginalnej wystawy w Waszyngtonie powstała jej skrócona, łatwa do eksponowania wersja mobilna, przeznaczona do użytku międzynarodowego. Edukatorzy z Europy i innych części świata wskazywali bowiem, że wystawa będzie pomocna w nauczaniu o tym, że jednostki mają możliwość decydowania. Analizując wybory, jakich dokonywali zwykli ludzie w przeszłości, uczniowie mogą zastanowić się nad swoimi rolami i obowiązkami w dzisiejszych czasach.
Mobilna wersja wystawy została przetłumaczona na 10 języków i była dotychczas prezentowana w 21 krajach. W Niemczech można ją oglądać od 2019 roku, a w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych prezentowana była z okazji Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu w 2020. W Polsce po raz pierwszy wystawę "Byli sąsiadami" otwarto w styczniu 2022 roku w Muzeum Polaków Ratujących Żydów Podczas II Wojny Światowej im. Rodziny Ulmów.
mat.prasowe/jp