- W sobotę rano usłyszałam dziwny świst i zaraz potem tępy huk. Myślałam, że dach się wali albo spadł fragment samolotu – opowiada właścicielka gospodarstwa agroturystycznego w Sołtmanach, Alfreda Lewandowska.
Meteoryt uszkodził krawędź dachu w budynku gospodarczym. Właściciele posesji odnaleźli obok rozkruszony "dziwny kamień", którego największy fragment ma wielkość pięści. Niecodziennym znaleziskiem zainteresowali dziennikarzy lokalnej "Gazety Giżyckiej", a ci miejscowego astronoma-amatora. Powiadomiono też Polskie Towarzystwo Meteorytowe.
To była dobra decyzja. Zjawisko wywołało ogromne poruszenie wśród naukowców. Nic dziwnego. - To pierwszy od 17 lat przypadek w Polsce, że meteoryt został podjęty natychmiast po spadku. Dlatego jest to tak niezwykłe wydarzenie. Przybyła nam nowa porcja materii kosmicznej do badań - wyjaśnia dr Jadwiga Biała z Obserwatorium Astronomicznego w Olsztynie.
Meteor, meteoroid i meteoryt to nie to samo. Meteoroidy są to najmniejsze ciała znajdujące się w kosmosie. Powstały podczas formowania się układu słonecznego, a zatem około 4,5 miliarda lat temu – i właśnie dlatego są dla nauki tak ciekawe. Najwięcej meteoroidów krąży między orbitami Marsa i Jowisza, czasami jednak zderzają się ze soba, przez co wypadają ze swoich orbit i czasami wchodzą na kurs kolizyjny z Ziemią. Te, które wpadną w atmosferę ziemską, na skutek oporu powietrza wyhamowują na wysokości 20-40 km, rozgrzewając się i świecąc. Ich świetlne ślady na niebie nazywa się meteorami. A zatem meteor to inaczej popularna spadająca gwiazda. Większość meteorów spala sie w atmosferze, zdarza się jednak, że ich ocalałe części docierają do powierzchni Ziemi i to one właśnie nazywane są meteorytami.
Meteoryt to wyjątkowo ciężki kamień, z zewnątrz czarny lub rdzawy. Większość meteorytów ma budowę ziarnistą i składa się z kamiennych kuleczek, między którymi są okruchy metalicznego żelaza z niklem i siarczku żelaza. Oczywiście taki kamień działa na magnes. Na ogół składa się z żelaza (syderyt), żelaza i minerałów (syderolit) lub z kamienno-krzemianowe (aerolit). Oprócz żelaza mogą zawierać nikiel i kobalt.
Niektóre meteoryty, bardzo nieliczne, pochodzą z innych planet. Znane sa meteoryty o pochodzeniu marsjańskim (między innymi słynny meteoryt ALH 84001) czy księżycowym. One są dla nauki najcenniejsze. To właśnie na marsjańskich meteorytach znaleziono ślady, sugerujące, że na Czerwonej Planecie mogło kiedyś istnieć życie, które następnie – na meteorycie – przeniosło sie na Ziemię. Warto dodać, że marsjańskie i księżycowe meteoryty są, inaczej niż „zwykłe” meteoryty, bardzo młodymi skałami. Ich wiek szacowany jest na nie więcej niż 360 milionów lat.
Najstarszymi utworami, zaliczanymi do pramaterii, są chondryty węgliste, najprawdopodobniej pochodzące spoza Układu Słonecznego.
Meteoryt, który spadł we wsi Sołtmany waży ok. kilograma i ma wielkość ludzkiej pięści. Najprawdopodobniej jest to kamienny chondryt, pochodzący z planetoid krążących między Marsem a Jowiszem. Zwykle, aby uzyskać podobna próbkę, musilibysmy wysłać wartą miliony dolarów sondę aż w te odległe okolice. Meteoryt to nic innego, jak kosmiczna materia sprzed miliardów lat, która sama i za darmo wpada w nasze ręce.
Meteoryt z Mazur zostanie przebadany przez prof. Tadeusza Przylibskiego z Politechniki Wrocławskiej. Potem najprawdopodobniej trafi do Muzeum im. Mikołaja Kopernika we Fromborku albo Planetarium Astronomicznego w Olsztynie.
Poprzedni przypadek odnalezienia meteorytu tuż po spadku odnotowano w 1994 roku pod Warszawą. Ważył ponad 15 kg i od miejsca odnalezienia został nazwany "Baszkówką”. Wyjątkowość tamtego znaleziska polegała na tym, że jest to jedyny polski okaz chondrytu, który nie rozpadł się w trakcie przelotu przez atmosferę. "Baszkówka" jest eksponowana w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie.
Co robić, jeśli znajdziemy meteoryt?
Jeśli znajdą Państwo meteoryt, po prostu warto to zgłosić. Odnalezione meteoryty podlegają ochronie naukowej i stanowią własność Skarbu Państwa, ale zwyczajowo placówki naukowe płacą nagrody znalazcom. W przypadku chondrytów, które stanowią ponad 80 proc. znalezisk, cena waha się wokół 1 zł za gram. Znacznie droższe są meteoryty pochodzące z Księżyca i Marsa.
Meteoryt, który spadł na Mazurach, to prawdopodobnie dość pospolity chondryt oliwinowo-hiperstenowy klasy L, o niskiej zawartości żelaza.
W przypadku znalezienia meteorytu w Polsce, warto powiadomić na przyklad Polskie Towarzystwo Meteorytowe http://www.ptmet.org.pl/, Pracownię Komet i Meteorów http://www.pkim.org/ lub po prostu najbliższą placówkę astronomiczną. Nigdy nie wiadomo, jakie znaczenie dla światowej nauki może mieć nietypowa skała znaleziona w Państwa ogródku.
Oblicz siłę eksplozji
Meteoryty fascynują cały świat. Zwykle nie czynią większych szkód, ale, oczywiście, niektóre z kosmicznych skał są dla nas groźne. Ze względu na swoją wielkość nie spalają się w atmosferze, ale spadają na Ziemię, powodując wielkie ekspolozje (na przykład katastrofa tunguska) i pozstawiajac po sobie wielkie kratery (por. na przykład kanadyjskie jezioro Manicouagan).
Dzięki projektowi University College w Londynie i Purdue University można zmierzyć efekty uderzenia w Ziemię dowolnego fragmentu kosmicznej skały: http://impact.ese.ic.ac.uk/ImpactEffects/. Po wprowadzeniu danych i naszej odległości od miejsca uderzenia dowiemy się, czy jesteśmy bezpieczni oraz jakie skutki będzie miała kolizja.
(ew)
Więcej o meteorytach:
Baza danych o polskich meteorytach: http://wiki.meteoritica.pl/
Światowy katalog meteorytów: http://www.nhm.ac.uk/jdsml/research-curation/research/projects/metcat//