Przyszły generał wychował się w rodzinie o tradycjach wojskowych i patriotycznych. Kiedy jego ojciec pełniący służbę w garnizonie rosyjskim został przeniesiony do Irkucka, cała rodzina znalazła się w Rosji. Tam też Zygmunt uzyskał wykształcenie oficerskie, a potem służył w carskiej armii. Na front wyruszył w 1914 roku, a już rok później dostał się do niewoli austriackiej. Po ucieczce służył w II Brygadzie Legionów Polskich.
Po I wojnie światowej wstąpił do Wojska Polskiego. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Od sierpnia 1939 roku objął dowodzenie nad 16. Pomorską Dywizją Piechoty, z którą walczył podczas kampanii wrześniowej. Doświadczenie w dowodzeniu, które w tym czasie zdobył Bohusz-Szyszko miało pomóc mu kilka lat później: najpierw w bitwie o Narwik, a potem pod Monte Cassino.
Bitwa o Narwik
– Byłeś tym pierwszym, który oświadczył Polsce, że Polska nadal walczy – mówił gen. Bronisław Duch podczas 85. urodzin gen. Zygmunta Bohusza-Szyszki, – Narwik jako pierwszy był zastrzykiem moralnym, po tragedii naszej wrześniowej, dla całego narodu polskiego.
06:30 RWE_85-lecie urodzin Szyszko-Bohusza.mp3 Relacja z uroczystości obchodów 85-lecia urodzin gen. Zygmunta Bohusza-Szyszki. (RWE, 3.02.1978)
– W pojęciu polskiego rządu wygnańczego i w pojęciu żołnierzy walka o wolność Norwegii była równocześnie walką o wolność Polski, bo wróg był ten sam – mówił gen. Zygmunt Bohusz-Szyszko w 1960 roku podczas rozmowy z Leopoldem Kielanowskim.
W czerwcu 1940 roku Niemcy napadli na Norwegię. Alianci szybko podjęli decyzję o wysłaniu tam swoich wojsk. Najważniejsze było uniemożliwienie Niemcom zdobycia skandynawskich rud żelaza. Udział wojsk polskich w obronie Norwegii według gen. Władysława Sikorskiego mógł być okazją do zwrócenia uwagi na okupowaną Polskę. Sikorski nie pomylił się, powierzając to zadanie generałowi Zygmuntowi Bohusz-Szyszce i jego Strzelcom Podhalańskim.
– Brygada Podhalańska walnie przyczyniła się do zwycięstwa jakie osiągnięto pod Narwikiem – podkreślał gen. Bohusz-Szyszko. – Osiągnięte ono zostało w dużym stopniu dlatego, że Podhalanie wyszli na tyły i zmiękczyli w ten sposób obronę, bo walka o sam Narwik była bardzo ostra i bardzo ciężka.
Posłuchaj wspomnień gen. Zygmunta Bohusz-Szyszki z pola walki.
15:00 RWE_wywiad Kielanowskiego z gen.Szyszko-Bohuszem.mp3 Wywiad Leopolda Kielanowskiego z gen. Zygmuntem Bohuszem-Szyszką, byłym dowódcą Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich, przeprowadzony z okazji 20. rocznicy bitwy o Narvik. (RWE, 28.05.1960)
Odwaga i męstwo
Oprócz czynnej służby na polach bitew II wojny światowej gen. Bohusz-Szyszko zasłużył się podczas organizowania Armii Polskiej w ZSRR. Później został nawet zastępcą gen. Władysława Andersa, dowódcy 2. Korpusu.
– Drugie Twoje dzieło to pomoc, którą okazałeś gen. Andersowi, w czasie formułowania wojsk polskich w Rosji – mówił o swoim współpracowniku gen. Bronisław Duch. – I kiedy pomagałeś mu w usuwaniu trudności, które wciąż się tam rysowały i pogłębiały, a były świadomie czynione przez Rosjan.
Na zdjęciu: gen. Zygmunt Bohusz-Szyszko (z prawej) z gen. Nikodemem Sulikiem (1944), źr. Melchior Wańkowicz "Monte Cassino" (1957), Wikipedia/dp
Generał Zygmunt Bohusz-Szyszko brał udział w 1944 roku w bitwie pod Monte Cassino, a w zwycięskich walkach o Bolonię dowodził całym 2. Korpusem w zastępstwie gen. Andersa. Ten cenił go za zmysł organizacyjny, lojalność i optymizm.
Służył Polsce do końca
Po II wojnie światowej przeniósł się do Londynu, gdzie brał czynny udział w życiu polskiej emigracji. Swoje doświadczenie wykorzystywał publikując artykuły i książki historyczne oraz angażując się w działalność kombatancką.
– Rocznicę urodzin rozpocząłem od podziękowania Panu Bogu – mówił w 1978 roku wzruszony gen. Zygmunt Bohusz-Szyszko. – To łaska Boga przeprowadziła mnie swoją pomocną dłonią w ciągu całego mojego życia przez szereg pól bitewnych, których w mojej drodze życiowej nie zabrakło.
Generał Zygmunt Bohusz-Szyszko zmarł 20 czerwca 1982 roku w Londynie, a pochowany został na warszawskich Powązkach.
mb/im