Charlotte Brontë i "Dziwne losy Jane Eyre"

Pożar, szaleństwo i ślepota

Fabuła powieści kręci się wokół życia Jane Eyre – sieroty wychowywanej przez ciotkę. Dziewczyna została wysłana przez krewną na naukę do szkoły w Lowood, gdzie spędziła kolejne osiem lat - najpierw jako uczennica, a później nauczycielka. W końcu Jane zdecydowała się opuścić placówkę i zamieściła w prasie ogłoszenie z informacją, że poszukuje posady guwernantki. W ten sposób bohaterka trafiła do Thornfield Hall, należącego do pana Edwarda Fairfaxa Rochestera. Miała zająć się jego córką - Adèle.

Po kilku miesiącach Eyre zakochała się w swoim pracodawcy i wkrótce potem została jego narzeczoną. Do ślubu jednak nie dochodzi, ponieważ główna bohaterka dowiedziała się, że pierwsza żona Rochestera wciąż żyje i jest zamknięta w posiadłości na trzecim piętrze. Zrozpaczona Jane uciekła i znalazła schronienie u rodzeństwa Riversów, którzy okazują się jej dalekimi krewnymi. Po kilku miesiącach życia pod jednym dachem St. John Rivers zaproponował Eyre małżeństwo – ta jednak odmawia.

Pewnego dnia podczas modlitwy Jane usłyszała wzywający ją głos pana Rochestera, więc postanowiła powrócić do posiadłości. Na miejscu okazało się, że obłąkana żona gospodarza spaliła Thornfield Hall, a następnie popełniła samobójstwo. Sam Rochester w wyniku pożaru oślepł. Dzięki epilogowi czytelnik dowiaduje się, ze Eyre zdecydowała się poślubić swojego byłego pracodawcę i urodziła mu syna. 

Pisana pod kryptonimem

Powieść po raz pierwszy ukazała się drukiem w 1847 roku pod nazwą "Jane Eyre. Autobiografia". Charlotte Brontë nie opublikowała jednak książki pod swoim nazwiskiem, a przyjęła pseudonim "Currer Bell". Była to typowa praktyka w tamtych czasach.

– Ówczesne społeczeństwo uważało, że utwory pisane przez kobiety są lekkie i frywolne. A Charlotte znała swoją wartość i wyjątkowo zależało jej na tym, żeby jej literacki dorobek nie był postrzegany w ten sposób – tłumaczył Eryk Ostrowski na antenie Polskiego Radia.

Trzytomowe dzieło odniosło wielki sukces wydawniczy. W dużej mierze był on spowodowany charyzmą i siłą głównej bohaterki, której nie załamują przeciwności losu i która nie boi się łamać norm społecznych. Zastosowana przez Brontë narracja pierwszoosobowa i częste zwroty do czytelników tworzą atmosferę pewnej poufności, bliskości między bohaterką a odbiorcą powieści.

Wydaje się, że pisarka w swojej książce zawarła elementy autobiograficzne – szkoła w Lowood to pierwowzór placówki, do której Charlotte uczęszczała za młodu. Wątek miłości do żonatego mężczyzny przypomina relację Brontë z Constantinem Hégerem, którego autorka poznała podczas swojego pobytu w Brukseli.

Na podstawie powieści w 1943 roku powstał film o tym samym tytule. Jego reżyserem był Robert Stevenson, a za scenariusz odpowiadał między innymi Aldous Huxley. W rolę Roberta Rochestera wcielił się wybitny Orson Welles, a Jane Eyre zagrała Joan Fontaine. 

Półsierota z literackim zacięciem

Charlotte Brontë przyszła na świat 21 kwietnia 1816 roku jako dziecko Patricka Brontë, anglikańskiego duchownego o irlandzkich korzeniach, i Marii Branwell. Miała cztery siostry: Marię, Elizabeth, Annę i Emily, a także brata Branwella. Cała jej rodzina miała zdolności artystyczne - ojciec wydał kilka tomików własnych wierszy, Emily i Anna pisały powieści, a Branwell był malarzem. 

Siostry Brontë pędzla ich brata, Branwella. Od lewej: Emily, Anne i Charlotte

Eryk Ostrowski, autor książki "Charlotte Brontë  i jej siostry śpiące" w audycji "Ćwiczenia z myślenia" opowiadał, że matka dziewczyny zmarła, gdy przyszła pisarka była jeszcze malutka. Wychowanie rodzeństwa spadło wówczas między innymi na Marię, najstarsze dziecko państwa Brontë.

– Gdy Maria zmarła na gruźlicę, jej rodzeństwo przeżyło straszny wstrząs. Szczególnie Charlotte i Branwell przez długie lata nie byli jeszcze w stanie się po tym szoku otrząsnąć – powiedział Eryk Ostrowski na antenie Polskiego Radia w 2013 roku.

Charlotte już od najmłodszych lat przejawiała zacięcie literackie - wraz z bratem pisała opowiadania o mitycznej krainie Angrii, którą wspólnie wymyślili. 

Życie związane ze szkolnictwem 

Jej edukacja rozpoczęła się w 1824 roku, gdy dziewczyna została wysłana do szkoły w Cowan Bridge, przeznaczonej dla dzieci duchowieństwa. Nie był to szczęśliwy okres dla przyszłej autorki, dlatego z pewnością ulżyło jej, gdy już rok później musiała wrócić do domu, aby zająć się rodzeństwem. Dalszą naukę podjęła dopiero w 1831 roku, gdy zaczęła uczęszczać do szkoły panny Wooler w Roe Head. Tam poznała Ellen Nussey - swoją najlepszą przyjaciółkę.

Brontë nie nacieszyła się długo pobytem w nowym miejscu - już rok później ponownie musiała wrócić do domu. Jej związek z placówką w Roe Head nie został jednak zerwany – trzy lata później pisarka podjęła w szkole posadę nauczycielki. Praca nie była spełnieniem jej marzeń, lecz Brontë nie mogła z niej zrezygnować, ponieważ musiała zapewnić utrzymanie swojemu rodzeństwu. Jej jedyny brat w tym czasie nadużywał alkoholu i opium, a także zaciągał coraz to nowe długi, więc rodzina nie mogła liczyć na jego pomoc. 

W latach 40. XIX wieku Charlotte wraz z siostrą Emily postanowiły założyć szkołę. Z tego też powodu w 1842 roku wyjechały do Brukseli, aby poprawić swój francuski i niemiecki. Tam przebywały w szkole Constantina Hégera, z którym Charlotte bardzo się zaprzyjaźniła. Ich relacja zainspirowała pisarkę do stworzenia powieści "Villette", "Profesor", a wydaje się, że także "Jane Eyre". 

Plany związane z założeniem własnej placówki edukacyjnej nie doczekały się szczęśliwego rozwiązania. Pod koniec 1848 roku zmarł Branwell, a później Emily. Na początku 1849 roku za to ze światem pożegnała się Anna. Sama Charlotte wyszła za mąż za Arthura Bella Nichollsa, wikariusza w parafii jej ojca. Nie nacieszyła się jednak długo małżeństwem - zmarła już w 1855 roku. 

Podczas swojego krótkiego życia pisarka stworzyła pięć powieści, przy czym najstarsza jest "Profesor". Prócz wyżej wymienionych utworów Charlotte wydała również "Shirley" (1849), opisującą perypetie młodego przedsiębiorcy Roberta Moore'a. Już po śmierci Brontë ukazały się "Niedokończone opowieści", czyli zbiór czterech nieukończonych opowiadań pisarki. 

jb