Historyczne odkrycie
Napój wytwarzany z ziaren kawowca pochodzi z Etiopii, w Europie pojawił się około XVI wieku. Pierwsza kawiarnia powstała w Stambule w 1554 roku. Do Polski kawa dotarła pod koniec XVII wieku. Przez lata odkrywano jej właściwości, uznając przez niektórych za eliksir zdrowia, a przez innych za szkodliwą substancję. W latach 60. napój stał się elementem życia biurowego, w PRL-u podawano go w szklankach. Obecnie kultura picia kawy kojarzy się z ceramicznymi kubkami i porcelanowymi filiżankami.
Arabika czy Robusta?
To dwa najczęściej występujące rodzaje kawy. Arabika jest dominującym gatunkiem w stosunku do Robusty. Jej udział w światowym rynku wynosi 70%, Robusty zaledwie 30%. Pierwsza to kawa łagodna i delikatna, charakteryzuje się aromatycznym bukietem i większą niż Robusta zawartością olejków. Wyczuwalne w smaku są kwasowe, owocowe nuty, jednak nie jest to defekt kawy, a jej cecha pożądana, wynikająca z szeregu czynników takich jak: miejsce, wysokość i warunki uprawy, metoda zbierania i proces obróbki ziaren. Arabika jest słabsza od Robusty i zawiera w sobie od 1 do 1.5% kofeiny. Bladozielone ziarna Robusty dają napar o ostrym, gorzkawym, a nawet nieco cierpkim smaku. Posiadają również więcej kofeiny – od 2 do 2.5%. To właśnie Robusta jest odpowiedzialna za piankę (tzw. crema) powstającą na powierzchni kawy podczas parzenia. Większość kaw sprzedawanych w sklepach i kawiarniach to mieszanka ziaren obu gatunków w różnych proporcjach.
Kawowe korzyści
Mimo wielu opinii na temat szkodliwości kawy, badania nie odnotowują związku pomiędzy jej spożyciem a zwiększonym ryzykiem nowotworów oraz chorób serca. Inne badania wskazują, że spożywanie dużej ilości kawy związane jest z mniejszym ryzykiem choroby Parkinsona, a nawet pomaga w walce z depresją. Włoscy badacze stwierdzili, że picie trzech filiżanek kawy dziennie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka wątroby o ponad 50%. O prawie tyle samo zmniejsza się ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II. Ponadto napój ten przyspiesza przemianę materii i zawiera przeciwutleniacze, które zapobiegają powstawaniu wolnych rodników. Kawę zaleca się także osobom dbającym o aktywność fizyczną: filiżanka tego napoju godzinę przed treningiem może poprawić wytrzymałość człowieka. Napój z kofeiną zwiększa też efektywność działania środków przeciwbólowych i może ograniczać rozwój próchnicy.
Umiar złotym środkiem
Jak przy większości używek, także w przypadku kawy należy zachować rozsądek. Zawarta z napoju kofeina spożywana w nadmiernych ilościach może doprowadzić do uzależnienia. Co więcej, wysokie spożycie kawy niefiltrowanej powiązane zostało ze wzrostem poziomu cholesterolu we krwi. W przypadku picia powyżej 4 filiżanek dziennie u osób o wolniejszym metabolizmie (posiadających gen spowalniający detoksykację kofeiny w wątrobie) może zwiększać prawdopodobieństwo ataku serca. Kawa nie jest też wskazana dla osób cierpiących na bezsenność, ze względu na swoje pobudzające działanie. Również kobiety w ciąży powinny ograniczać ilość spożywanej kofeiny, a najlepiej jej unikać.
Zielona, biała, zbożowa
W ostatnich latach dużą popularnością cieszy się zielona kawa, której ziarna nie są poddawane paleniu i obróbce. Doceniana jest głównie dzięki pozytywnemu działaniu zawartych w niej antyoksydantów, a także właściwościom pobudzającym. Co jednak istotne, zielona kawa pozbawiona jest bogactwa smaku, typowego dla odmiany palonej, które uzyskiwane jest w procesie uwalniania olejków aromatycznych i cukrów. Spożywanie zielonej kawy pomaga w wolniejszym odkładaniu się cukru w organizmie, dzięki temu, zamiast spalać cukier – spalamy tłuszcz i poprawiamy swój metabolizm.
Kawa zbożowa to napój bezkofeinowy smakiem zbliżony do kawy. Składa się najczęściej z prażonej cykorii, żyta i buraka cukrowego. Występuje w formie sypkiej albo w torebkach, a niektóre przeznaczone są do gotowania. To napój nadający się do spożywania przez dzieci albo przez smakoszy kawowego smaku, którzy chcą sobie na niego pozwolić wieczorową pora.
Kawa biała to postać kawy z dodatkiem mleka i taka jest właśnie najczęściej wybierana przez Polaków. Mleko ma nie tylko podkreślać smak kawy, ale też uzupełniać ubytek wapnia, do którego doprowadza spożywanie czarnego napoju. Warto jednak podkreślić, że wypłukiwanie tego pierwiastka jest na tyle małe, że nie zwiększa ryzyka zachorowania na osteoporozę.
Kawa na stałe wpisała się w kulturę nie tylko Polaków, ale większości krajów na świecie. Jeśli nie jest wzbogacana tłustymi dodatkami i dużą ilością cukru, może pomóc nam w przyspieszeniu przemiany materii i w utrzymaniu zdrowia. Należy trzymać się jednak zasady, że wszystko zdrowe, co w umiarze i nie przekraczać zalecanej dawki, czyli maksymalnie trzech filiżanek dziennie.
Aleksandra Rybińska