Okoliczności śmierci marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza do dziś nie są jednak w pełni jasne.
Prof. Paweł Wieczorkiewicz w książce "Historia polityczna Polski 1935-1945" stwierdza, że Śmigły-Rydz tuż po powrocie do Warszawy w 1941 roku nawiązał szereg kontaktów, "w tym najbardziej poufny, z gen. Grotem".
"Tajemnicę tych rozmów Rydz zabrał do grobu, w kilka bowiem tygodni po zainstalowaniu się w Warszawie zmarł na serce. Zgon mógł być jednakże inscenizacją. Jest prawdopodobne, że śmierć Naczelnego Wodza nastąpiła latem 1942 roku, również zresztą z przyczyn naturalnych.
Jedną z możliwych prób wyjaśnienia zagadki jest przypuszczenie, że Śmigły znalazł się w Polsce przede wszystkim po to, aby wobec nowej sytuacji strategicznej, jaką stworzył wybuch wojny niemiecko-sowieckiej i pasmo klęsk Armii Czerwonej, wszcząć rozmowy ostatniej szansy z czołowymi osobistościami III Rzeszy".
28:43 Ostatnie lata marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego cz1.mp3 Ostatnie lata marszałka, cz.1. (RWE, 12.05.1966)
20:01 Ostatnie lata marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego cz2.mp3 Ostatnie lata marszałka, cz.2. (RWE, 12.05.1966)
29:17 Ostatnie lata marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego cz3.mp3 Ostatnie lata marszałka, cz.3. (RWE, 12.05.1966)
W Legionach Polskich
Edward Rydz urodził się 11 marca 1886 roku w Brzeżanach w dawnym województwie tarnopolskim. Tam uczęszczał do gimnazjum i w 1905 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. W okresie szkolnym należał do tajnego kółka samokształceniowego i socjalistycznej organizacji "Promień".
W latach 1905-1908 kształcił się w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, a następnie na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1910 roku studiował malarstwo w Monachium, Norymberdze i Wiedniu. Po powrocie do Krakowa w 1912 roku ukończył ASP.
Od 1908 roku należał do Związku Walki Czynnej. W latach 1910-1911 odbył obowiązkową służbę wojskową w 4. i 24. pp w Wiedniu. Od 1910 roku był członkiem Związku Strzeleckiego w Brzeżanach, pełniąc funkcję zastępcy komendanta. Wówczas to przyjął pseudonim "Śmigły".
W 1912 roku ukończył Wyższą Szkołę Oficerską Związku Strzeleckiego. W następnym roku został komendantem Związku Strzeleckiego Okręgu Lwowskiego, będąc jednocześnie wydawcą i redaktorem miesięcznika "Strzelec".
W sierpniu 1914 roku w Legionach Polskich objął dowództwo 3. batalionu kadrowego, z którym brał udział w walkach pod Nowym Korczynem i Uściskowem. W październiku 1914 roku uczestniczył w ofensywie na Dęblin oraz w bojach pod Anielinem i Laskami.
Od grudnia 1914 roku dowodził 1. pułkiem piechoty Legionów Polskich. Na jego czele brał udział w bitwie pod Łowczówkiem.
W 1915 roku uczestniczył w walkach nad Nidą, w boju pod Konarami i pod Tarłowem. Od września do końca października 1915 roku zastępował na Wołyniu dowódcę I Brygady. W tym czasie walczył pod Jabłonką, Kuklami i Kamieniuchą. W lipcu tego roku dowodził pułkiem w bitwie pod Kostiuchnówką, a następnie w walkach nad Stochodem.
Po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 roku w Legionach Polskich został komendantem głównym Polskiej Organizacji Wojskowej (POW).
Na początku listopada 1918 roku objął funkcję ministra spraw wojskowych w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie, otrzymując stopień generała.
W Wojsku Polskim od końca 1918 roku Śmigły-Rydz był dowódcą Okręgu Generalnego Warszawa. W lutym 1919 roku stał na czele Grupy Operacyjnej "Kowel", a następnie jako dowódca 1. Dywizji Piechoty Legionów w kwietniu tego roku kierował akcją zdobywania Wilna.
Od grudnia 1919 roku do stycznia 1920 roku dowodził kampanią na Łotwie. Awansowany do stopnia generała dywizji w kwietniu 1920 roku.
Podczas wyprawy kijowskiej dowodził 3. Armią, na czele której 7 maja 1920 roku zajął Kijów. W czasie odwrotu objął dowództwo nad Frontem Południowo-Wschodnim i Frontem Środkowym.
Bitwa Warszawska
Podczas Bitwy Warszawskiej w sierpniu 1920 roku był dowódcą prawego skrzydła grupy uderzeniowej działającej znad Wieprza, a następnie 2. Armii, którą dowodził do 1922 roku.
Jednocześnie od maja 1921 roku do października 1926 roku był Inspektorem Armii w Wilnie.
W trakcie zamachu majowego w 1926 roku Śmigły-Rydz poparł marszałka Józefa Piłsudskiego, przysyłając mu do Warszawy część oddziałów garnizonu wileńskiego. W październiku 1926 roku mianowany został Inspektorem Armii w Warszawie.
Kliknij w obrazek i dowiedz się więcej o wojnie polsko-bolszewickiej:
Następca Piłsudskiego
Po śmierci Piłsudskiego 12 maja 1935 roku na podstawie dekretu prezydenta Ignacego Mościckiego objął stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, dające ogromne uprawnienia.
10 listopada 1936 roku Śmigły-Rydz otrzymał stopień generała broni. Dzień później, w Święto Niepodległości, dekretem prezydenta Ignacego Mościckiego mianowany został Marszałkiem Polski. W 1939 roku w czasie kampanii polskiej Śmigły-Rydz pełnił funkcję Naczelnego Wodza.
Zobacz i posłuchaj, co prezydent Moscicki powiedział, wręczając buławę marszałkowska gen. Rydzowi-Śmigłemu:
W nocy z 6 na 7 września opuścił Warszawę i przeniósł swoją kwaterę do Brześcia nad Bugiem. Po wkroczeniu wojsk sowieckich na terytorium Rzeczypospolitej, 17 września wraz z rządem polskim i prezydentem Mościckim przekroczył granicę polsko-rumuńską z zamiarem przedostania się do Francji i kontynuowania walki u boku aliantów.
Internowanie i śmierć
Internowany przez władze rumuńskie, 7 listopada 1939 roku złożył rezygnację z funkcji Naczelnego Wodza.
Wrzesień 1939 roku w Polskim Radiu. Posłuchaj!
Po internowaniu w Rumunii Śmigły-Rydz początkowo umieszczony został w mieście Krajowa (Craiova). Później przewieziono go do górskiej wioski Dragoslavele, gdzie przebywał pod strażą żandarmerii rumuńskiej.
10 grudnia 1940 roku udało mu się uciec i nielegalnie przekroczyć granicę rumuńsko-węgierską. Do jesieni 1941 roku przebywał w Budapeszcie. W październiku 1941 roku przez Słowację przedostał się do okupowanej Polski i zamieszkał w Warszawie.
Edward Rydz-Śmigły odznaczony był m.in. Orderem Orła Białego, Orderem Virtuti Militari kl. II i V, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Orderem Polonia Restituta kl. I, II, i III, czterokrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
PAP