Mała Konstytucja
Zanim została uchwalona konstytucja marcowa z 1921 roku, pierwszym konstytucyjnym aktem prawnym po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, była tzw. Mała Konstytucja z 1919 roku - uchwała Sejmu Ustawodawczego powierzająca Józefowi Piłsudskiemu dalsze sprawowania urzędu Naczelnika Państwa.
Uchwalenie konstytucji marcowej w 1921 roku, pierwszej przyjętej w demokratycznym głosowaniu, poprzedziła długotrwała debata, w czasie której rozpatrywano kilka projektów. W 1919 roku było 11 klubów poselskich, w 1920 14, a u schyłku Sejmu Ustawodawczego, w 1922 roku, było już 18 klubów.
- Zdecydowana większość uchwał była podejmowana w ramach docierania stanowisk, czyli ze świadomą, nawiązującą tradycją do I RP, ale trzeba było również zdawać sobie sprawę, że istniały olbrzymie i to emocjonalne przede wszystkim różnice między klubami. Taką podstawową to był stosunek do Józefa Piłsudskiego, czyli Naczelnika Państwa - mówi w Programie 1 Polskiego Radia prof. Jan Żaryn, dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego. - Wybory, które odbyły się w styczniu 1919 roku, wygrała prawica, a konkretnie obóz narodowy, który występował pod nazwą Klub Związku Ludowo-Narodowego. Uzyskał najwięcej mandatów, ale samodzielnych rządów nie mógł sprawować - opowiada.
Sejmokracja
Konstytucja marcowa, dając niezwykle duże uprawnienia parlamentowi, zwłaszcza - Sejmowi czyniła z niego dominujący organ państwa i osłabiała bardzo władzę wykonawaczą. To, a także rosnące przekonanie posłów o własnej wszechwładzy, doprowadziło do osłabienia mechanizmów demokratycznych i zagrożenia anarchią.
- W związku z tym, że wszystkie strony uważały, że jedynym kandydatem na stanowisko prezydenta jest Józef Piłsudski, lewa strona była zainteresowana, żeby te kompetencje były jak największe, prawa z kolei, żeby były jak najmniejsze - podkreśla prof. Żaryn.
Przewrót majowy
Krytyka sejmokracji i rozczarowanie modelem ustrojowym państwa stały się główną przyczyną przeprowadzenia przez Józefa Piłsudskiego przewrotu majowego. Obóz rządzący zmienił konstytucję marcową, wprowadził poprawki, dając większe uprawnienia prezydentowi.
- Zamachowcy przejęli instytucje państwa w formie wojskowej dyktatury, pozostawili Sejm i Senat do końca kadencji, czyli do 1928 roku, jednocześnie wprowadzając tak zwaną nowelę sierpniową, czyli wzmocnienie prezydenta - mówi gość Jedynki. - Od tego momentu w głębokiej opozycji wobec sanacji i efektem tej opozycji m.in. będzie zakładanie alternatywnych (także poza parlamentem) olbrzymich organizacji, które by miały jednoczyć naród - dodaje rozmówca Doroty Truszczak.
Konstytucja kwietniowa
Ustawa zasadnicza II Rzeczypospolitej podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego w 1935 roku. Powodowała ona niezmienność ekipy sanacyjnej u władzy.
Dlaczego system wprowadzony przez konstytucję marcową nazywa się sejmokracją, a system funkcjonujący po 1935 roku autorytaryzmem? Który ustrój był lepszy dla Polski, ten wprowadzony przez konstytucję marcową czy kwietniową? O tym w dalszej części audycji.
25:40 Jedynka/Dziedzictwo i pamięć - 4.04.mp3 Dwie konstytucje II Rzeczpospolitej: marcowa i kwietniowa (Dziedzictwo i pamięć/Jedynka)
Czytaj także:
***
Gość: prof. Jan Żaryn (dyrektor Instytutu Dziedzictwa Myśli Narodowej im. Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego)