Tadeusz Kutrzeba - generał Wojska Polskiego, komendant Wyższej Szkoły Wojennej, w czasie kampanii polskiej 1939 dowódca Armii "Poznań" urodził się 15 kwietnia 1886. Dowodził w bitwie nad Bzurą w 1939 roku.
Kutrzeba swoją edukację wojskową rozpoczął już w wieku dziesięciu lat, kiedy został uczniem Wojskowej Szkoły Realnej w Wiedniu. Studia na wydziale inżynieryjno-saperskim w Wojskowej Akademii Technicznej w Moedling ukończył z wynikiem celującym. W stopniu podporucznika służył w 9. Batalionie Saperów w Krakowie. Następnie kształcił się w Akademii Sztabu Generalnego w Wiedniu. W 1913 roku rozpoczął służbę w szefostwie inżynierii w Sarajewie, gdzie był świadkiem zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda Habsburga i jego żonę.
W okopach Wielkiej Wojny
Po wybuchu I wojny światowej walczył w armii austriackiej, początkowo na froncie serbskim, a następnie rosyjskim i włoskim. Od lutego do lipca 1916 był szefem sztabu wojsk technicznych w grupie arcyksięcia Eugeniusza w Tyrolu. Następnie jako austriacki oficer łącznikowy pełnił służbę w sztabie 9. Armii niemieckiej w Siedmiogrodzie. W czerwcu 1917 został przeniesiony ponownie na front rosyjski, a od marca 1918 był szefem sztabu austriackiej bazy w mieście Braiła na terenie Rumunii.
W II Rzeczpospolitej
W 1918 roku Tadeusz Kutrzeba był już doświadczonym oficerem sztabowym w randze kapitana. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości oddał się do dyspozycji Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie. Początkowo skierowany został do pracy w I, a następnie III Oddziale Sztabu Generalnego. Od listopada 1919 pełnił kolejno funkcje: szefa sztabu 1. Dywizji Piechoty Legionów, a następnie Grupy Operacyjnej gen. Edwarda Śmigłego-Rydza, szefa sztabu 3. Armii i jednocześnie dowódcy 1. Dywizji Piechoty Legionów, razem z którą uczestniczył w walkach na Ukrainie i wyprawie na Kijów (kwiecień-czerwiec 1920). Został szefem sztabu Frontu Południowo-Wschodniego, a następnie Frontu Środkowego. Od Bitwy Warszawskiej do zakończenia działań wojennych był szefem sztabu 2. Armii.
W styczniu 1921 został wykładowcą taktyki ogólnej w Szkole Sztabu Generalnego i członkiem Komisji Regulaminowej. Od maja 1921 roku sprawował funkcję szefa sekcji planów, a od grudnia tego roku szefa Oddziału IIIa Biura Ścisłej Rady Wojennej. Równocześnie od grudnia 1924 pełnił obowiązki drugiego zastępcy szefa Sztabu Generalnego. W listopadzie 1925 został mianowany szefem Biura Ścisłej Rady Wojennej i drugim zastępcą szefa Sztabu Generalnego.
Po zamachu majowym
Podczas zamachu majowego opowiedział się po stronie rządowej. W grudniu 1926 został zastępcą szefa Sztabu Generalnego. Niedługo potem awansował do stopnia generała brygady. Od listopada 1928 do września 1939 roku był komendantem Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. W marcu 1939 awansował do stopnia generała dywizji i został inspektorem armii.
W notatkach z tamtego okresu płk Stefan Rowecki tak charakteryzował gen. Kutrzebę w kontekście dowodzenia w czasie wojny: - Ma opinię wybitnego operatora. Wyróżnia się inteligencją i bystrością umysłu. Ma wszystkie dane na dowódcę armii z wyjątkiem doświadczenia osobistego w dowodzeniu. Czy to nie stworzy mu trudności jako dowódcy armii, można mieć obawy.
Kampania wrześniowa
W czasie kampanii polskiej 1939 roku gen. Kutrzeba kierował Armią "Poznań”. Dowodził w bitwie nad Bzurą, która była największym starciem tej kampanii. Rozegrała się między 9 a 20 września 1939. Z powodu zbyt wielkiej różnicy sił oddziały polskie poniosły porażkę. Po zakończeniu bitwy generał wraz z ocalałą częścią armii przebił się do walczącej stolicy, gdzie 22 września został mianowany zastępcą dowódcy Armii "Warszawa". 27 września z upoważnienia dowództwa obrony Warszawy brał udział w rozmowach kapitulacyjnych.
Po wojnie
Od października 1939 do kwietnia 1945 roku Kutrzeba przetrzymywany był w niemieckiej niewoli w obozach IVA Hohenstein, IVB Koenigstein i VIIA Murnau. Po wyzwoleniu przez armię amerykańską wyjechał do Londynu, gdzie został przewodniczącym Komisji Historycznej Kampanii Wrześniowej. Kontynuowanie pracy uniemożliwiła mu nieuleczalna choroba nowotworowa. Zmarł w Londynie 8 stycznia 1947. Dziesięć lat później jego prochy przewieziono do Polski i pochowano w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.
Generał pozostawił po sobie wiele publikacji z dziedziny taktyki, organizacji wojsk, regulaminów oraz obszerne prace wojskowo-historyczne. Odznaczony został m.in.: Orderem Virtuti Militari kl. II, III i V, Orderem Polonia Restituta kl. III i IV, trzykrotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi.
pap/mk