Autyzm, rozum i emocje

Osoby autystyczne działają bardziej racjonalnie.

Osoby chore na autyzm mają większą skłonność do kierowania się kryteriami racjonalności przy podejmowaniu decyzji, gdyż są mniej podatne na wpływ emocji, intuicji czy instynktów.

We współczesnej literaturze psychologiczno-filozoficznej dość często można spotkać się z poglądem, że emocje mają istotny wpływ na zachodzenie procesów poznawczych. W swojej znanej książce, Błąd Kartezjusza, A. Damasio argumentuje za tezą, że emocje stanowią integralną część struktury umysłu i odpowiadają za te czynności, dzięki którym charakteryzujemy człowieka jako istotę racjonalną (myślenie, podejmowanie decyzji, wartościowanie). Stawia też hipotezę, że umysł ludzki składa się z kilku systemów mózgowych współpracujących ze sobą na wielu poziomach struktury neuronowej, a nie na poziomie „mózgu centralnego”. Zgodnie z takim ujęciem część procesów poznawczych i wolitywnych zachodzi w nas nie-świadomie. Ale czy aby na pewno emocje zawsze mają pozytywny wpływ na pracę rozumu?

Badania przeprowadzone przez grupę naukowców z uniwersytetu w Londynie, opublikowane w najnowszym numerze Journal of Neuroscience, pozwalają tę tezę przynajmniej poddać w wątpliwość. Naukowcy starają się pokazać, że osoby chore na autyzm mają większą skłonność do kierowania się kryteriami racjonalności przy podejmowaniu decyzji, gdyż są mniej podatne na wpływ emocji, intuicji czy instynktów. A zatem uogólniając ten przypadek – im mniej dajemy się kierować emocjom, tym bardziej racjonalne są nasze decyzje.

Autyzm jest chorobą znacznie utrudniającą funkcjonowanie w społeczeństwie; osoby na nią cierpiące mają trudności z mową, a co za tym idzie z nawiązywaniem kontaktów, wyrażaniem uczuć, przejawiają skłonność do zachowania i myślenia rutynowego, opartego na sztywnych regułach. Jak ujął to Antoni Kępiński, „autyzm jest przeciwstawieniem się metabolizmowi informacyjnemu. Człowiek wycofuje się z kontaktów z otoczeniem, zamyka w sobie, żyje we własnym świecie, stroni od ludzi, co oczywiście prowadzi do osłabienia wymiany informacyjnej z otoczeniem” (Schizofrenia, PZWL, Warszawa 1979, s. 194). Jednak według brytyjskich badaczy istnieje także pozytywny aspekt tej choroby: ponieważ informacje emocjonalne są w mniejszym stopniu wykorzystywane przez osoby autystyczne w procesie przetwarzania informacji, mają też mniejszy wpływ na podejmowanie decyzji, zostawiając pole dla myślenia analitycznego także zaangażowanego w ten proces. Dzięki temu decyzje takie są bardziej spójne ze sposobem postępowania danej osoby i lepsze z racjonalnego punktu widzenia.

W przeprowadzonym eksperymencie londyńscy psychologowie przebadali grupę osób zdrowych i autystycznych. W pierwszej części eksperymentu zadano pytanie, czy mając do wyboru zatrzymanie przy sobie 20 funtów z danej sumy 50 osoba zaryzykowałaby postawienie całej sumy w grze, przy czym szanse na wygraną wynosiły 40 procent. W drugiej części scenariusz wyglądał tak samo, z tym że zamiast o zachowaniu 20 funtów poinformowano uczestników eksperymentu o utracie 30. Osoby zdrowe skłonne były zaryzykować w pierwszym przypadku, osoby autystyczne nie brały pod uwagę różnego sposobu podania informacji (zwanego efektem kadrowania – framing effect), analizowały jedynie treść informacji. Takie zachowanie ma swoje neurofizjologiczne podłoże: ośrodkiem w mózgu odpowiedzialnym za podejmowanie decyzji jest ciało migdałowate, które wykazuje różnice w gęstości „upakowania” komórek nerwowych u ludzi zdrowych i cierpiących na autyzm.

Wygląda więc na to – by pokusić się o kolejny wniosek bardziej ogólnej natury – że analityczne i racjonalne myślenie nie musi iść w parze z umiejętnością wchodzenia w interakcje społeczne. Czy zatem człowiek skazany jest na wybór między życiem stadnym a posługiwaniem się rozumem – w samotności?
 
Dawid Humowicz