Odnaleziono asyryjski pałac

Archeolodzy poznali tajniki gubernatorskiego pałacu.

W południowo-wschodniej Turcji odkryto pałac asyryjskiego gubernatora, który pochodzi z okresu największego rozkwitu Imperium Asyryjskiego i który najprawdopodobniej istniał aż po sam kres istnienia tego państwa. Wykopaliska dostarczyły wiele zaskakujących znalezisk.

Starożytne imperium

Pałac pochodzi z okresu nowoasyryjskiego trwającego od IX do VII wieku p.n.e. Asyryjczycy zbudowali wtedy imperium tak duże, jakiego Bliski Wschód nigdy wcześniej nie widział. Było to pierwsze prawdziwie wieloetniczne państwo, które obejmowało terytoria wchodzące w skład dzisiejszego Iraku, Syrii, Libanu, części Turcji, Izraela i Iranu. Te rozległe obszary zamieszkiwały najróżniejsze grupy etniczne mówiące w wielu językach: w Syrii i Fenicji zamieszkiwały głównie ludy zachodnio-semickie, jak Fenicjanie czy Aramejczycy, ale mieszkali tam także na przykład Huryci. W Mezopotamii mówiono po akadyjsku, choć do Babilonii zaczęli przybywać spokrewnieni z Aramejczykami Chaldejczycy. We wschodnich rejonach imperium znajdowały się państewka zależne od Asyrii, jak Ellipi czy Mannea, których mieszkańcy pochodzili z jeszcze innych grup etnicznych, jednak obecnie trudnych do zidentyfikowania. W granicach wpływów asyryjskich znajdowały się także części dzisiejszego Iranu, na północy na przykład zamieszkane przez irańskich Medów, a na południu przez lud niejasnego pochodzenia, Elamitów, którzy równie często wojowali z Asyryjczykami, jak bywali od nich zależni.

Asyria, mimo tej wielości kultur i języków, stworzyła wyjątkowo spójną kulturę, wyróżniającą się szczególnie monumentalną architekturą i sztuką, która wywarła znaczący wpływ na poddanych i sąsiadów imperium. Ten wpływ pozostał trwały na długo po zniknięciu Asyrii z kart historii. Na przykład pieczęcie cylindryczne rzeźbiono w nowoasyryjskim stylu jeszcze około dwieście lat po upadku tego państwa. Stąd, mimo że pod koniec VII wieku p.n.e. Asyria padła pod naporem uciskanych przez siebie ludów – głównie Babilończyków i Medów, to osiągnięcia cywilizacyjne Asyryjczyków zostały przejęte przez państwa, które kolejno powstawały i upadały na Bliskim Wschodzie.

Ocalić zabytki

Asyria rządziła Bliskim Wschodem żelazną ręką przez około trzysta lat. Królowie asyryjscy włączali kolejne terytoria do swojego państwa i dzielili je na prowincje. Na czele każdej prowincji stał gubernator. Dokładnie pałac jednego z takich gubernatorów znaleziono w południowo-wschodniej Turcji w Ziyaret Tepe (prowincja Diyarbakir). Wykopaliska na tym stanowisku są prowadzone przez międzynarodowy zespół archeologów pod kierownictwem doktora Dirka Wicke z Instytutu Studiów nad Starożytnym Bliskim Wschodem z Uniwersytetu Jana Gutenberga w Mainz. Poza tym w ramach projektu archeologicznego Ziyaret Tepe pracują badacze z Uniwersytetu w Akron (Ohio, USA), Sweet Briar College (Virginia, USA), Uniwersytetu w Monachium, Uniwersytetu w Cambridge i Uniwersytetu w Helsinkach. Ponadto w każdym sezonie badacze i studenci z ponad dwunastu krajów biorą udział w wykopaliskach. Zespół ten odkopał fragmenty pałacu w ciągu ostatniego, dwumiesięcznego sezonu wykopalisk. Projekt badawczy trwa już od około dziesięciu lat, a szacuje się, że potrwa jeszcze przynajmniej przez trzy lata.

Ziyaret Tepe znajduje się w regionie Turcji zagrożonym z powodu budowy tamy Ilisu – za parę lat miejsce asyryjskich ruin zostanie zalane wodą. Dlatego wykopaliska w Ziyaret Tepe mają charakter ratunkowy. Tama Ilisu powstaje 47 km od granicy z Syrią i Irakiem, na rzece Tygrys. Ma być największym tego typu obiektem w Turcji. Budowę rozpoczęto w 2006 roku, a jej zakończenie jest planowane na rok 2013. Sama budowa wzbudza wiele kontrowersji. Obszary, które zaleje zbiornik wodny powstały w wyniku zbudowania tamy, są zamieszkane głównie przez ludność pochodzenia kurdyjskiego, która postrzega ten projekt jako kolejny akt antykurdyjski ze strony tureckiego rządu. Na tym terenie znajduje się miasto Hasankeyf, które ma historię liczącą wiele tysięcy lat i mieści wiele zabytków ważnych dla Kurdów. Część tego miasta i jego okolicy, zawierająca historyczne obiekty, ma zostać zalana. W wyniku protestów społeczności międzynarodowej przeciwko konstrukcji tamy konsorcjum budujące ten obiekt obiecało wyekspediować pewne fundusze na przemieszczenie najważniejszych zabytków. Co nie zmienia faktu, że budowa nadal postępuje i bezpowrotnie zniszczy nie tylko okolice Hasankeyf, ale i cały region, wraz z zabytkami z Ziyaret Tepe.

Prowincjonalna stolica

W starożytności Ziyaret Tepe znane było jako Tuszhan. Asyryjczycy dotarli nad górny Tygrys już w połowie drugiego tysiąclecia p.n.e. Nie jest jednak jasne, kiedy Tuszhan stało się asyryjską stolicą prowincjonalną. Na podstawie inskrypcji asyryjskiego króla Aszurnasirpala II, który jest uważany za twórcę imperium nowoasyryjskiego, jest pewne, że pałac administracyjny z Tuszan sięga roku 882 p.n.e. Obszar wykopalisk zespołu archeologów obejmuje najwyższy punkt wzgórza, które kryje pałac gubernatora. Budowla najprawdopodobniej istniała do VII wieku p.n.e. Jak do tej pory odkopano fragmenty prywatnych pomieszczeń gubernatora oraz dziedziniec pałacu. Główne pokoje części rezydencjonalnej były bogato wyposażone – w pokojach odkryto kolorowe malowidła ścienne oraz pomieszczenie przeznaczone na piec na kołach.

Najbardziej wyjątkowym odkryciem okazały się pochówki całopalne znajdujące się w dołach wykopanych na terenie rozległego dziedzińca pałacowego. Jak do tej pory znaleziono ich pięć, w tym dwa w stanie nienaruszonym, z bogatym wyposażeniem grobowym. Były to prostokątne komory o powierzchni około 1,50 metra na 2 metry, w których znaleziono prochy i spalone kości, oraz liczne brązowe naczynia, pojemniki z kości słoniowej i kamienia, starannie rzeźbione obiekty z kości słoniowej, pieczęcie cylindryczne oraz paciorki. Archeolodzy uważają, że ludzie tam pochowani byli osobami o wysokim statusie społecznym. Obiekty znalezione w Ziyaret Tepe bardzo przypominają te, które odkryto w stolicach imperium asyryjskiego – Aszur (obecnie Qal’at Szerqat) i Kalhu (obecnie Nimrud).

Skarby z pałacu

Obok grobowców całopalnych, w tym roku na stanowisku znaleziono także 20 brązowych naczyń, które znajdowały się pod jednym z kamieni brukowych pałacowego dziedzińca. Pośród obiektów znaleziono dzban, kadź do wina, misy i kubki, w większości wykonane z wytłaczanego brązu. Obecnie przedmioty poddane zostały konserwacji, co pozwoli na odsłonięcie wyszukanych ornamentów, które obecnie przykryte są warstwą korozji.

W czasie poprzednich sezonów wykopaliskowych znaleziono między innymi liczne wyroby z kości słoniowej. Jednymi z najbardziej interesujących znalezisk są tabliczki gliniane zapisane pismem klinowym, których do tej pory odnaleziono około trzydziestu. Odkrył je archeolog doktor John McGinnis z Uniwersytetu w Cambridge kilka lat temu na obszarze miasta rozciągającego się opodal pałacu, w dużym, publicznym budynku. Większość tekstów to dokumenty administracyjne, w większości rachunki za zboże. Tabliczki zostały przetłumaczone przez profesora Simo Parpolę z Uniwersytetu w Helsinkach, jednego z najwybitniejszych asyriologów. Co ciekawe, udało się ustalić datę powstania dwóch tekstów – jeden pochodzi z 613 roku p.n.e. i należał do Nabu-tapputi-alika, noszącego tytuł głównego eunucha, a drugi powstał w 611 roku p.n.e. i został spisany przez niejakiego Assur-szarraniego. Ostatni tekst powstał więc na rok po zdobyciu Niniwy, jednej z asyryjskich stolic, przez Medów i Babilończyków. Wydarzenie to było częścią upadku imperium asyryjskiego, które zostało kompletnie zniszczone albo podbite kilka lat później. Wiele więc wskazuje na to, że znalezione archiwum tabliczek pochodzi z ostatnich lat istnienia Asyrii. Dalsze wykopaliska mogą dostarczyć kolejnych rewelacji - które są tym bardziej cenne, że ostatnie dekady istnienia tego imperium są dość słabo znane.

Tytus Mikołajczak

Wykorzystano materiały z Ziyaret Tepe Archaeological Project