Irańsko-australijski zespół archeologów pracujący w irańskiej prowincji Fars, odkopał pozostałości starożytnego miasta Liduma wspomnianego na tabliczkach z Persepolis.
Od 2002 r. badacze z Uniwersytetu w Sydney współpracują z Irańską Organizacją Dziedzictwa Kulturowego i Turystyki w celu zidentyfikowania najważniejszych stanowisk archeologicznych w regionie Mamasani. Znajduje się on około 180 km na północny zachód od Szirazu, stolicy prowincji Fars w południowo-zachodnim Iranie. Jej nazwa pochodzi od starożytnego „Parsā”, od którego to słowa pochodzi nasza „Persja”. Starożytny Fars był bowiem regionem gdzie narodziła się starożytna cywilizacja Persów. Tu znajdują się ruiny najważniejszych miast starożytnego imperium dynastii Achemenidów: Pasargadów, Persepolis, czy królewskie grobowce w Naksz-e Rustam.
Zespół archeologów pod kierownictwem profesora Daniela T. Pottsa z Uniwersytetu w Sydney i Ali Reza Asgariego Chavardi z Irańskiego Centrum Badań Archeologicznych w styczniu 2003 r. rozpoczął wykopaliska na dwóch stanowiskach odległych od siebie o jakieś 15 km: Tol-e Nurabad i Tol-e Spid. Oba wzgórza wznoszące się około dwadzieścia metrów ponad równinę znajdują się na peryferiach irańskiego miasta Nurabad w regionie Mamasani. Po wykonaniu wykopów sondujących na obu stanowiskach okazało się, że najwcześniejsze ślady zasiedlenia sięgają ok. 6000 r. p.n.e. Datowanie metodą radioaktywnego izotopu węgla 14C potwierdziło, że stanowiska były zamieszkiwane od VI tysiąclecia p.n.e. po 50 r. p.n.e. Jak pokazały wykopy, oba miejsca znajdowały się także od III tysiąclecia p.n.e. w orbicie wpływów cywilizacji Elamu, starożytnej kultury rozwijającej się w Farsie i w sąsiednim Chuzestanie. Potwierdza to także wcześniejsze znalezisko, bowiem w Tol-e Spid znaleziono cegłę zapisaną pismem klinowym w języku Elamickim, zawierającą inskrypcję elamickiego króla Szilhak-Inszuszinaka (ok. 1150 r. p.n.e.), pochodzącą prawdopodobnie ze świątyni bogini Kilahszupir.
Od roku irańsko-australijska misja archeologiczna prowadzi wykopaliska także na innym stanowisku, znajdującym się 5 km na północny zachód od miasta Nurabad, w miejscowości Suruvan, zwanej też Dżindżan. W drugim sezonie wykopalisk na stanowisku z okresu Achemenidów odkopano pozostałości sali kolumnowej i schodów. Budynek bardzo przypomina podobne konstrukcje z Persepolis, stolicy państwa perskiego założonej w dzisiejszym Farsie pod koniec VI w. p.n.e. przez króla Dariusza Wielkiego. Mimo dużego znaczenia tych znalezisk należy zaznaczyć, że nie są zupełnie nowe wykopaliska. Pozostałości architektury w Suruvan znalazł już archeolog Ernst Herzfeld w 1925 r., zauważając trzy bazy starożytnych kolumn. Badań jednak nie kontynuowano, a wznowiła je dopiero w 1959 r. japońska misja archeologiczna. Japończycy odkopali linię co najmniej czterech baz kolumn z okresu Achemenidów, odległych od siebie o ok. 3,40 metra. Bazy były w formie dzwona, ozdobione rzeźbieniem w kształcie kwiatu lotosu między wyżłobieniami na bazach, bardzo przypominały bazy kolumn ze skarbca z Persepolis. Najprawdopodobniej trzony kolumn były drewniane, gdyż nie znaleziono ich pozostałości. Niedawno, zespół irańsko-australijski odkopał pozostałą część budynku.
Jak powiedział Ali Reza Asgari Chavardi, „ Odkopaliśmy portyk, salę kolumnową i schody należące do dużego budynku. Ten achemenidzki budynek posiadał wielkie kolumny z bazą około metra szerokości. Styl kolumn jest taki sam jak kolumn z Persepolis, wymiary baz są podobne do wymiarów baz kolumn z tzw. Sali Stu Kolumn z Persepolis”. Odsłonięcie tego budynku nie tylko jest interesującym odkryciem, ale nasunęło pytania o jego przeznaczenie i czas powstania. Asgari dodał: „Dokładna data wzniesienia budynku z czasów Achemenidów jest nieznana. Budynek mógł być jednym z zabudowań znanego miasta Liduma, które było wspomniane w tabliczkach z Persepolis”.
Tzw. Tabliczki Fortyfikacji Persepolis to starożytne archiwum glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym pochodzące z końca VI i początku V w. p.n.e., Zostało znalezione w ruinach Persepolis w latach 30-tych XX wieku. Obecnie teksty te bada międzynarodowy zespół badawczy z siedzibą w Oriental Institute przy Uniwersytecie w Chicago. Część zbioru znajduje się także w Irańskim Muzeum Narodowym w Teheranie. Tabliczki zawierają różnorakie teksty administracyjne, zwykle związane z przydziałem płatności na rzecz urzędników państwowych, robotników lub odprawionych ceremonii religijnych. Swoim zasięgiem terytorialnym obejmują część obecnej prowincji Fars. Wymieniają około 150 wiosek, 12 większych miast i oczywiście samo Persepolis. Profesor Abdolmajid Arfa’i, badający tabliczki pod względem danych geograficznych, zlokalizował jedno z ważniejszych centrów tam wymienionych, Lidumę, na miejscu Suruvan. Liduma często występuje w tabliczkach, jako miejsce różnego rodzaju transakcji. Np. jedna z tabliczek mówi: „40 kwart wina, dostarczonych przez Attiego, Szeszdę i Katukkę, otrzymane z Lidumy. Oni dali to dla robotników [...]”.
Ali Reza Asgari Chavardi tak mówi o wykopaliskach: „Druga faza rozpoczęła się w 2007 r. i była planowana jako kontynuacja odkryć dokonanych poprzednio. Na tym etapie wykopaliska są skoncentrowane na stanowiskach archeologicznych z czasu Achemenidów”. Badania w regionie Suruvan otworzyły drogę do większego zrozumienia działalności Achemenidów i ich administracji w południowym i południowowschodnim Iranie. Asgari sądzi, że pozostałości dużego budynku w tym miejscu, wraz z ceramiką i naczyniami, podobnymi do tych z obszaru Persepolis, wskazują na to, że przebiegała tędy Droga Królewska.
Droga Królewska była starożytnym odpowiednikiem autostrady zbudowanym za czasów Achemenidow. Była ona częścią systemu pocztowego obmyślonego przez starożytnych Persów. Zasadnicza część drogi łączyła miasto Sardis w dzisiejszej zachodniej Turcji z Suzą, jedną ze stolic imperium, znajdującą się w Elamie, dzisiejszym Chuzestanie. Tę odległość, liczącą ok. 2700 km, posłaniec prawdopodobnie pokonywał w siedem dni. Wiele tabliczek z Persepolis wspomina ten system pocztowy, który polegał na tym, że posłańcy zmieniali konie w specjalnych stacjach ustawionych w równych odległościach przy drodze. Co pozwalało im błyskawicznie pokonywać olbrzymie dystanse. Według starożytnego greckiego pisarza Herodota „Nie istnieje nic śmiertelnego, co by szybciej wykonało podróż niż ci posłańcy; tak zręcznie zostało to obmyślone przez Persów. […] Ani śnieg, ani deszcz, ani upał, ani ciemność nocy nie powstrzyma ich od wykonania zleconego im zadania z najwyższą prędkością”. Droga Królewska biegła starożytnym traktem łączącym najważniejsze centra starożytnego Bliskiego Wschodu zbudowanym jeszcze za czasów Imperium Asyryjskiego, więc na co najmniej sto lat przed Persami. Z Suzy droga biegła przez przełęcz zwaną Perskimi Wrotami wprost do Persepolis. Inna odnoga drogi biegła z Babilonu do Ekbatany, stolicy Medii w północnym Iranie, by potem podążyć na wschód drogą, którą później nazwano Jedwabnym Szlakiem.
Znaleziony w Suruvan pałac mógł być rzeczywiście częścią lokalnego perskiego centrum administracyjnego, być może starożytnej Lidumy. Prawdopodobnie stąd nadzorowano zbieranie podatków z okolicy, które następnie przesyłano do Persepolis. Odkopana budowla mogła być także zajazdem dla karawan na drodze do Suzy i stacją kurierską. Badacze łączą zabudowania w Suruvan z innymi, znalezionymi w pobliżu Borazjan. Kilometr na południe od tej miejscowości, czyli około 50 km od wybrzeża Zatoki Perskiej, znaleziono 12 baz kolumn z okresu Achemenidów. Są one w kształcie kwadratowych filarów zbudowanych z dwóch kamieni: jednego białego i jednego czarnego. Struktura przypomina pałace w Pasargadach, może więc pochodzić z czasów króla Cyrusa, założyciela Imperium Perskiego, jednego z poprzedników Dariusza. W pobliżu znajdują się też pozostałości innych budynków. Asgari jednak dodaje: „Chociaż spekulowano, że funkcje tego miejsca są podobne do znaleziska w regionie Borazjan, jest jednak zbyt wcześnie na podsumowanie funkcji struktur w Dżindżan”. Na potwierdzenie tego, czy Suruvan /Dżindżan to rzeczywiście starożytna Liduma musimy poczekać, aż archeologowie znajdą na miejscu jakieś obiekty z inskrypcją podającą nazwę miasta. Podobnie, dalsze wykopaliska będą potrzebne by ostatecznie ustalić przeznaczenie znajdujących się tam założeń budowlanych.
Tytus Mikołajczak
Na podstawie: CAIS
Przeczytaj również:
Pogardzane Imperium
Dzieje pewnej satrapii
Bitwa o tabliczki
