Maria Stuart, ostatnia katolicka królowa Szkocji, była jednocześnie jedną z najbardziej zaciętych rywalek Elżbiety I, królowej Anglii. Jej listy, poświęcone głównie kwestiom obrony wiary katolickiej przed coraz popularniejszym protestantyzmem, zostaną niedługo opublikowane na Internecie.
W 2009 roku Szkoci, z okazji 250-lecia urodzin ich narodowego wieszcza, Roberta Burnsa, będą celebrowali szkocki wkład w światową kulturę. Pod hasłem Homecoming Scotland 2009 (Powrót do domu – Szkocja 2009) zachęcają Szkotów z całego świata by powrócili do kraju swoich przodków i przyłączyli się do obchodów. Z tej także okazji wszystkie szkockie instytucje kulturalne zdwoiły wysiłki by udostępnić jak najwięcej ze szkockiego dziedzictwa kulturowego dla szerokiej publiczności. Na przykład Szkockie Archiwum Katolickie w Edynburgu ma zamiar udostępnić swoje zbiory na Internecie. Są to między innymi listy jednej z najsłynniejszych władczyń Szkocji, Marii Stuart, której losy były równie burzliwe jak losy jej kraju.
Niemowlę królową
Maria Stuart urodziła się 8 grudnia 1542 roku jako jedyne dziecko szkockiego króla Jakuba V i jego francuskiej żony, Marii de Guise. Jej ojciec zmarł kilka dni po jej narodzinach, najprawdopodobniej z powodu cholery i wtedy Maria, mając zaledwie kilka dni, została formalnie królową Szkotów. Niedługo potem na mocy traktatu z Anglią, ręka Marii Stuart została obiecana Edwardowi, synowi Henryka VIII, króla Anglii. Maria de Guise była przeciwna tej umowie i doprowadziła do koronacji swojej 9-miesięcznej córki we wrześniu 1543, co pokrzyżowało plany frakcji pro-angielskiej. Szkocki parlament w końcu unieważnił traktat i zaręczyny Marii z Edwardem. Król Henryk VIII wpadł w gniew i rozpoczął serię rajdów na terytorium Szkocji, które miały zmusić Szkotów do uległości, a nawet podjął próbę porwania kilkuletniej królowej. Gdy wojska szkockie odniosły poważną klęskę w bitwie pod Pinkie Cleugh, Maria de Guise zwróciła się o pomoc do Francuzów, którzy byli związani tradycyjnym przymierzem ze Szkocją.
Król Francji, Henryk II (ojciec późniejszego króla Polski Henryka Walezego), zaproponował małżeństwo swojego syna, Franciszka II, z Marią Stuart. W 1548 roku Maria została wysłana do Francji, gdzie Henryk II zobowiązał się do zapewnienia jej odpowiedniej protekcji i wychowania. Na francuskim dworze znajdowała się pod przemożnym wpływem swojej babki, Antoinette de Bourbon (matki Marii de Guise), osoby bardzo wpływowej. W kwietniu 1558 roku Maria wyszła za mąż za Franciszka II, który rok później po śmierci swojego ojca, w lipcu 1559 roku, został królem Francji.
Ponieważ Maria Stuart była wnuczką Małgorzaty Tudor, siostry Henryka VIII, dziedziczyła także prawa do korony angielskiej. Jej otoczenie podnosiło te prawa kontestując w ten sposób Elżbietę, córkę Henryka VIII i Anny Boleyn. Katolicy w Anglii popierali roszczenia Marii Stuart, gdyż słusznie obawiali się, że po śmierci Marii I Tudor, katolickiej królowej Anglii, Elżbieta przywróci protestantyzm. Śmierć męża Marii Stuart, Franciszka II, w grudniu 1560 roku spowodowała utratę poparcia Francji dla roszczeń Marii i Francuzi uznali Elżbietę I za prawowitą królową Anglii, a także wycofali swoją pomoc wojskową ze Szkocji.
Powrót do Szkocji
Maria Stuart powróciła do Szkocji w 1561 roku. Silne stronnictwo protestanckie w Szkocji było bardzo nieufne wobec katolickiej królowej. Maria usiłowała pojednać się z Elżbietą I, ale nie doszło do spotkania obu królowych i stosunki między nimi pozostały napięte. W 1565 roku królowa wyszła ponownie za mąż, tym razem za swego kuzyna i katolika, Henry'ego Stuarta, Lorda Darnley, który również dziedziczył prawa do angielskiego tronu jako potomek Małgorzaty Tudor. W związku z tym spowodowało to kolejne napięcia w stosunkach z Anglią. Małżeństwo nie było udane, choć urodził się z niego syn Jakub. Darnley zginął w tajemniczych okolicznościach w 1567 roku w wyniku eksplozji w swoim domu.
Niedługo potem Maria została uprowadzona przez Jamesa Hepburna, 4-tego earla Bothwell, który prawdopodobnie zmusił królowa do ożenku. Maria zaszła w ciążę z Bothwellem, ale poroniła. Szkocka arystokracja była niezadowolona z powodu małżeństwa Marii z Bothwellem i wystąpiła zbrojnie przeciw królowej. Maria postanowiła oddać się w ręce szkockich lordów, którzy uwięzili ją w zamku Loch Leven. W lipcu 1567 roku lordowie zmusili ją do abdykacji na rzecz swojego rocznego syna, Jakuba.
Uwięziona w Anglii
W maju 1568 roku Maria Stuart uciekła z więzienia i zdołała zmobilizować armię. Jednak przegrała bitwę z lordami pod Langside i zbiegła do Anglii. Jej ucieczka stanowiła problem dla Elżbiety I, która kazała zatrzymać Marię. Od tej pory Maria mieszkała w różnych zamkach pod strażą, czy opieką wiernych Elżbiecie I arystokratów. Maria Stuart podejmowała próby odzyskania tronu, popierane przez Francję. Jednak Elżbieta I nigdy nie zdecydowała się udzielić jej poparcia, w ten sposób uniemożliwiając jej powrót do Szkocji. W końcu Maria stała się dla Elżbiety I ciężarem.
W 1587 roku oskarżono Marię Stuart o zdradę i uczestnictwo w spisku przeciw Elżbiecie I. Wydaje się, że zarzuty były sfabrykowane przez tajne służby będące na usługach królowej Anglii. Z punktu widzenia prawa angielski sąd nie miał jurysdykcji nad Marią, która nigdy nie była poddaną królowej Anglii. Mimo to została skazana na śmierć przez ścięcie głowy. Wyrok wykonano jakiś czas później, 7 lutego 1587, gdyż Elżbieta I wahała się z zatwierdzeniem tej decyzji. Egzekucja była wyjątkowo makabryczna, ponoć kat musiał wykonywać cięcie dwa lub trzy razy.
Zaszyfrowane listy
Kilkadziesiąt listów Marii Stuart, królowej Szkotów, było do tej pory przechowywanych w Szkockim Archiwum Katolickim. Do niedawna były one dostępne tylko dla garstki historyków. Andrew Nicoll, kurator kolekcji Szkockiego archiwum spędził sześć ostatnich lat na digitalizowaniu listów. Mają być one udostępnione on-line już latem. Co ciekawe, część z listów jest napisana specjalnym szyfrem, który miał uniemożliwić ich przeczytanie niepowołanym osobom. Większość dokumentów to korespondencja dyplomatyczna pomiędzy Marią a arcybiskupem Beatonem, który był jej ambasadorem we Francji. Był on jej „oczyma i uszami” w Paryżu po jej powrocie do Szkocji, po śmierci jej pierwszego męża Franciszka. Listy, napisane po francusku, często sporządzone przez jej sekretarzy, ale podpisane przez królową, wyrażają jej niepokoje związane z polityczną zawieruchą w Szkocji w czasie, gdy reformacja zdobywała tam coraz więcej zwolenników.
Archiwum to zawiera wiele innych dokumentów związanych z katolicyzmem w Szkocji sięgających XII wieku. Docelowo wszystkie dokumenty mają być dostępne na Internecie. Z nowszych zbiorów znajduje się tam na przykład dokładna dokumentacja pobytu papieża Jana Pawła II w Szkocji w 1982 roku. Ponadto kolekcja zawiera archiwa opactwa Fort Augustus znad jeziora Loch Ness sięgające 1742 roku, czy historię Johna Ogilvie, XVI-wiecznego męczennika, który został jedynym szkockim świętym w 1976 roku.
(tm)
