Pochowano w niej 55 ciał ludzkich wraz z należącymi do nich przedmiotami, w tym 18 sztukami złotej biżuterii. Efez, który leży na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej, był dawną stolicą rzymskiej prowincji Azja i miastem, gdzie znajdował się jeden z siedmiu cudów świata starożytnego.
W poszukiwaniu cudu świata
Właśnie poszukiwaniom legendarnego Artemizjonu, jednego z cudów świata, Efez zawdzięcza pierwsze nowożytne wykopaliska archeologiczne. W 1863 roku angielski architekt John Turtle Wood udał się do Efezu w poszukiwaniu Artemizjonu, świątyni bogini Artemidy, która została przez starożytnych uznana za jeden z cudów świata. Dopiero w 1869 roku natrafił na marmurową posadzkę świątyni znajdującą się 7 m pod poziomem gruntu. Wykopaliska te, niestety, przerwał w 1874 roku.
W latach 1895-1914 roku pierwsze systematyczne badania na tym stanowisku prowadził Austriacki Instytut Archeologiczny z Wiednia. Wznowienie prac przez Austriaków stało się możliwe dopiero w 1926 roku, dzięki finansowemu wsparciu Johna Rockefellera Juniora i poparciu rządu tureckiego. Prace prowadzono wtedy głównie na chrześcijańskim cmentarzu i w bizantyjskiej bazylice Św. Jana. Znów przerwano badania z powodu II Wojny Światowej. Niełatwo było zniechęcić austriackich archeologów, powrócili do Efezu po 8 latach od zakończenia wojny i od 1954 roku prace archeologiczne na tym stanowisku trwają nieprzerwanie.
Od neolitu po XX wiek
Historia Efezu sięga okresu neolitycznego, jednak największą świetność miasto przeżywało w okresie grecko-rzymskim. Strome efeskie wzgórze, zwane obecnie Ayasoluk, było zasiedlone już w III tysiącleciu p.n.e. W II tysiącleciu p.n.e. Hetyci nazywali tę miejscowość Apasa. Później pojawili się tu Mykeńczycy. W VIII wieku p.n.e. pojawiają się na tym osiedlu pierwsze konstrukcje zbudowane z kamienia. W VI wieku p.n.e., dzięki dotacji otrzymanej od króla Lidii Krezusa, wybudowano tutaj słynną świątynię Artemidy. W IV wieku p.n.e. świątynia została poważnie przebudowana po zniszczeniu w wyniku pożaru. Aż do późnej starożytności pozostawała ona nie tylko ważnym ośrodkiem religijnym, ale i najważniejszym podmiotem ekonomicznym w Efezie. Świątynia, oprócz funkcji kultowych, była bowiem właścicielem olbrzymiej ilości ziemi, posiadała prawo azylu, a także służyła jako bank.
Niedługo po 400 roku naszej ery ta wielka świątynia została zniszczona i na jej miejscu powstał kościół chrześcijański. Około połowy VI w. n.e. cesarska para Justynian i Teodora ufundowali siedmio-kopułową bazylikę na wzgórzu Ayasoluk (którego nazwa pochodzi od greckiej nazwy bazyliki), dedykowaną świętemu Janowi Ewangeliście. W tym czasie ludność przeniosła się z miasta leżącego u podnóża wzgórza do ufortyfikowanego osiedla na wzgórzu. Miasto, nazywane później Ayasoluk, stało się około 1400 roku siedzibą władców seldżuckich z rodziny Aydin. Na ich cześć w XX wieku zostało ono nazwane Selçuk.
Hellenistyczne miasto
Największą atrakcją dla turystów są ruiny miasta z okresu hellenistycznego i rzymskiego, które oddalone są około 3 km od dzisiejszego Selçuk. Na początku III wieku p.n.e. Lizymach, jeden z wodzów Aleksandra Wielkiego, przeniósł miasto do małej zatoczki pomiędzy wzgórzami Preon (Bülbüldağ) i Pion (Panayırdağ), gdyż osad naniesiony przez rzekę Kaystros spowodował bezużyteczność portu.
Austriacka misja archeologiczna odkopała sporo starożytnych ulic i budynków z okresu hellenistycznego i rzymskiego. Odkryto między innymi miejską agorę wraz z buleuterionem (miejscem spotkań rady miejskiej), różne sanktuaria rzymskiego kultu cesarskiego, a także rynek targowy i teatr, który mieścił 24 tysięcy widzów. Nie odsłoniono jeszcze w całości masywnych ruin pięciu wewnątrzmiejskich kompleksów łaźni i gimnazjonów, które zbudowano pomiędzy I a III w. n.e.
Jednym z najbardziej spektakularnych zabytków jest fasada publicznej biblioteki miejskiej, znajdująca się przy agorze, zbudowana około 110 r. n.e. Jej budowa była pośmiertnym życzeniem Celsusza Polemaeanusa, dawnego gubernatora prowincji i przyjaciela cesarza Trajana, którego doczesne szczątki spoczęły w tym budynku. Bibliotekę zrekonstruowano w 1978 roku i od tego czasu stała się symbolem miasta.
Opodal znajdowała się dzielnica luksusowych domów, gdzie swe rezydencje wybudowali najzamożniejsi mieszkańcy Efezu. Dwa z takich kompleksów mieszkalnych, zwane jako Dom Tarasowy 1 i 2, były obiektem systematycznych wykopalisk od 1960 roku. Dzięki temu, że domy zachowały się w bardzo dobrym staniem dzisiaj można podziwiać kolumny, malowidła ścienne, sztukaterię, dekoracje marmurowe i mozaikowe podłogi tych budowli. By chronić te zabytki, wybudowano w 2000 roku ochronną konstrukcję, która przykrywa oba kompleksy.
Nowe odkrycia
Do tych zabytków można dołączyć najnowsze odkrycie austriackiej misji archeologicznej. Zastępca szefa misji, dr Sabina Ladstätter, 11 października podała agencji informacyjnej Anatolia, że w trakcie tegorocznego sezonu wykopaliskowego w Efezie odnaleziono kilkadziesiąt szczątków ludzkich, co jest znaleziskiem o dużej ważności. Największym zaskoczeniem sezonu, który zakończył się z końcem września, była odkryta złota biżuteria.
Dr Ladstätter podała, że odnaleziona w tym roku nekropolia jest ozdobiona mozaikami i malowidłami na murach. Znajdowało się tam 55 ciał wewnątrz pięciu grobowców, także wspomniana złota biżuteria i jedwabne tkaniny szyte złotymi nićmi. „Biżuteria, którą znaleźliśmy w środku, była wyrafinowana, i myślimy że te groby należą do elit z tego okresu” –mówi Ladstätter.
Największy problem, na który archeolodzy napotykają w tym regionie są nielegalne wykopaliska. Dr Ladstätter dodaje, że inne odnalezione groby w okolicy były splądrowane i dlatego wydobycie biżuterii było sporym zaskoczeniem. Przed rozpoczęciem prac wykopaliskowych na tej nekropolii archeologowie natrafili na aukcje internetowe z przedmiotami nielegalnie wydobytymi na nekropolii w Efezie, które zostały wystawione przez rabusiów. Tureckie Ministerstwo Kultury i Turystyki zdecydowało się przyspieszyć wykopaliska na tej nekropolii by zapobiec dalszym nielegalnym wykopaliskom. W tym roku w skład zespołu wchodziło 166 osób z Niemiec, Austrii i Turcji.
Obecnie część obiektów wydobytych w trakcie trwających już prawie 150 lat wykopalisk w Efezie znajduje się w Istambule, Londynie i Wiedniu. Natomiast wszystkie obiekty, które odkopano w XX wieku, pozostały w Turcji. Większość z nich jest wystawiona w Muzeum Efeskim w Selçuk, w którym można podziwiać rzeźby, elementy architektoniczne oraz liczne mniejsze obiekty.
Tytus Mikołajczak
Wykorzystano informacje ze strony Österreichische Archäologische Institut
