Japończycy zakochali się w kwitnących wiśniach. Również i u nas jest się czym zachwycać. Polska na wiosnę zamienia się w sad pełen kwitnących drzew owocowych.
Zanim jednak drzewa owocowe otulą białoróżowe obłoki delikatnych kwiatów, leśne polany i łąki zamienią się w barwne kobierce. To wymarzony czas na spacery (także z aparatem fotograficznym w dłoni) i pikniki. Warto poznać wiosenny kalendarz kwitnienia roślin.
Przyroda ma swój własny rytm, nie zawsze zgodny z kalendarzowymi porami roku. Początek rozwoju roślin na wiosnę zależy zdecydowanie od ocieplenia, a zwłaszcza ogrzania gleby. Dużą rolę odgrywa także ich stanowisko. I tak w dolinach i na nizinach wiosna jest zawsze wcześniejsza niż w górach i na płaskowyżach.
Kalendarz kwitnienia sporządza się dla danego regionu na podstawie wieloletnich obserwacji fenologicznych. To jeden z elementów fenologii, nauki badającej zależność rozwoju roślin od warunków pogodowych. Taka wiedza przydaje się rolnikom, sadownikom i pszczelarzom, a także alergikom. Może być też przydatna w planowaniu wycieczek z uwzględnieniem czasu kwitnienia roślin.
Daty zakwitania w poszczególnych latach i w różnych miejscowościach są zmienne, jednak zawsze następują w tej samej kolejności. Gdy dzień staje się dłuższy i słońce bardziej przygrzewa, w ogrodach i parkach pojawiają się pierwsze przebiśniegi, a w lesie i zaroślach sypie się pyłek z długich kotków leszczyny. Potem kolejno rozkwitają: podbiał pospolity, dereń właściwy, wierzba iwa, klon zwyczajny, śliwa ałycza, fiołek wonny, wierzby, wiśnia, mniszek pospolity i grusza dzika. Z początkiem maja okrywają się kwiatami wczesne jabłonie, a potem kolejno aż do końca miesiąca idą w ich ślady: klon polny, kasztanowiec zwyczajny, bez, jawor, jarzębina, berberys zwyczajny, głóg jednoszyjkowy, tamaryszek drobnokwiatowy, czeremcha amerykańska, malina, kruszyna pospolita, chaber bławatek, koniczyna biała i robinia akacjowa.
Wraz z nastaniem wiosny zaczynają się pracowite dni dla pszczół. One najlepiej wiedzą, gdzie co kwitnie. Najwcześniej oblatują leszczyny, podbiał, wierzby iwy, miodunki i zawilce. W pełni wiosny przywabiają je kwitnące drzewa i krzewy owocowe, rzepak ozimy, mniszek oraz wiele drzew i krzewów ozdobnych. Natomiast późną wiosną składają obowiązkową wizytę kwiatom kruszyny, malin, borówek, robinii i roślin łąkowych. Efektem pracowitych wiosennych dni są głównie dwie odmiany miodu: rzepakowy i akacjowy.
Pierwsza odsłona wiosny: lasy
To w widnym lesie liściastym i w zaroślach śródpolnych należy szukać pierwszej wiosennej zieleni. Gdy śniegi stopnieją, w lasach liściastych na nizinach oraz na łąkach leśnych na obszarach górskich pojawiają się pierwsze śnieżyce wiosenne. Fioletowa sasanka zwyczajna zakwita od marca, a na podłożu wapiennym spomiędzy starych czerwonawych liści buka wychylają się jasnoniebieskie, gwiazdkowate kwiaty przylaszczki.
W tym czasie korony drzew pozostają jeszcze nagie. W lesie bukowym, na glebach wapiennych, można natomiast spotkać intensywnie pachnący krzew, kwitnący biało lub najczęściej fioletowoczerwono, wawrzynek wilczełyko.
Na brzegach lasów pojawia się żółty akcent kolorystyczny - kotki wierzby iwy i pączki żółtych kwiatów derenia jadalnego. W lasach liściastych rozwijają się też kotki olch i topoli, a ich pyłek szybuje w powietrzu.
Następnie zakwita obficie złoć, której złotożółte, gwiaździste kwiaty wyzierają spomiędzy wąziutkich liści, a także miodunka o włochatych liściach i kwiatach, które po zapyleniu zmieniają barwę z czerwonej na fioletowawą. Bywa, że miodunka pojawia się pojedynczo między bielutkimi zawilcami gajowymi. Zawilec zasługuje na miano ikony leśnego przedwiośnia. Tworzy piękne kobierce.
W miejscach zacienionych występują pojedyncze jasnożółte kwiatostany pierwiosnki wyniosłej. Spotkać można także kokorycz pustą o kwiatostanach barwy kości słoniowej lub jasnofioletowych oraz gdzieniegdzie zawilce żółte. Na brzegach lasu, przy drogach i na małych polankach, ponad płasko rozpostartymi liśćmi, na wysokich łodygach, kołyszą się żółte, z daleka widoczne kwiaty ziarnopłonu (z rodziny jaskrowatych).
Wszystkie wymienione dotąd zioła i krzewy kwitną, ale rzadko wydają owoce. Rozmnażają się głównie za pomocą cebulek lub przez wzrost kłączy podziemnych. Magazynowanie substancji pokarmowych w organach podziemnych umożliwia tym wcześnie kwitnącym gatunkom rozprzestrzenianie się i przetrwanie.
Prawdziwa wiosna następuje wraz z kwitnieniem różnych gatunków fiołków (Viola reichenbachiana, V. odorata, V. hirta, V. riviniana). Króluje wśród nich urodziwy fiołek wonny, surowiec do wyrobu perfum i lek ziołowy.
W tym czasie na drzewach stopniowo zaczynają rozwijać się liście, a warstwa runa leśnego staje się coraz gęstsza. Zakwita groszek wiosenny o czerwonofioletowych kwiatach. Pod krzewami pojawiają się jasnopurpurowe kwiatostany jasnoty plamistej i jakiś czas później także żółte kwiaty gajowca. Na ziemi, płoży się bluszczyk kurdybenek o fioletowych kwiatach. W tym samym czasie na dużych nieraz połaciach w lesie łęgowym (na terenach okresowo zalewanych, z dębem jako gatunkiem dominującym) kwitnie i roztacza specyficzną woń, czosnek niedźwiedzi. Ma białe, gwiazdkowate kwiaty zebrane w ładne baldaszkowate kwiatostany i szerokie liście w podłużne paski. Podobne liście ma konwalia, występująca w suchszych lasach liściastych. Jej zwarte skupiska wydzielają intensywny zapach, wyczuwalny z dużej odległości.
Wtedy kwitną też kokoryczki, nazywane „konwaliami pod dachem”. To dlatego, że ich pędy kwiatowe uginają się i rosną poziomo, a białe dzwoneczki kwiatów ustawione parami zwisają spod poziomo odstających liści. Na wilgotnych łąkach leśnych oraz na bagnach i brzegach wód kwitnie zaś obficie rzeżucha łąkowa. Jej kwiaty są białe, różowe lub bladoliliowe, z pręcikami o żółtych pylnikach. Teraz już niemal na wszystkich drzewach i krzewach liściastych liście rozwinęły się całkowicie. Rośliny zielne wczesnokwitnące więdną i rozpoczynają długi okres spoczynku letniego, jesiennego i zimowego.
Inaczej pory roku wyglądają w lasach iglastych, zwłaszcza tych gęstych, świerkowych, gdzie rośliny zielne rosną tylko na obrzeżach. Oznaką wiosny na drzewach iglastych jest tworzenie się tzw. pędów majowych czyli jasnozielonych, nowych gałązek o miękkich szpileczkach. Na końcach gałązek znajdują się fioletowe kwiaty żeńskie: szyszki, a u ich podstawy tworzą się żółte, męskie woreczki pyłkowe. Pyłek unosi się w powietrzu z powiewami wiosennego wiatru.
Na brzegach lasu i na polankach zakwitają biało krzewy malin i jeżyny, a pomiędzy trawami pojawiają się kwiaty poziomek.
Druga odsłona wiosny: łąki
Podbiał pospolity rośnie na wilgotnych przydrożach i obrzeżach pól. Kępki tych żółtych kwiatów ukazują się już w marcu, jako pierwszy sygnał wiosny. Gdy niebo jest zachmurzone, kwiatostany zamykają się i odsłaniają łodyżki, pokryte czerwonawymi łuskami.
Na łąkach w górach i na pogórzu wiosna zjawia się znacznie później niż w sąsiadującym z nimi lesie liściastym. Gdy w lesie kwitną już w najlepsze niektóre rośliny zielne, na łąkach pojawia się dopiero pierwsza zieloność. Jedynie nad strumieniem wcześniej rozpościera pierzaste liście rukiew wodna, znakomity surowiec sałatkowy.
Na łąkach zanim jeszcze stopnieje pierwszy śnieg pojawiają się koszyczki kwiatowe stokrotki pospolitej, a nieco później zakwita błękitnie niezapominajka błotna. Na suchszych łąkach pojawiają się zaś żółte kwiatki pierwiosnka. Wiosna ozdabia łąki żółtymi akcentami mniszka lekarskiego i kaczyńcami o ciemnozielonych, błyszczących, nerkowatych liściach i dużych, błyszczących kwiatach. Od kwietnia obficie kwitną też jaskry ostre.
Na zboczach pagórków wyrasta przywrotnik o żółtawozielonych kwiatach i pofałdowane liściach o oryginalnym kształcie. Gdzieniegdzie wychylają się z trawy różowe lub jasnofioletowe, wysokie kwiatostany rdestu wężownika. W tym okresie także szybko śmigają w górę przeróżne trawy łąkowe.
Trzecia odsłona wiosny: sady
Grusze, jabłonie, wiśnie, czereśnie i śliwy kwitną z nastaniem prawdziwie ciepłych dni, zwykle pod koniec kwietnia lub w maju. Ich kwitnienie jest niezbyt długie, ale obfite. Szczególnie piękne są typowo ozdobne pełne i półpełne odmiany.
Początek kwietnia to czas wysypu kwiatów śliwy wiśniowej: białych w przypadku odmiany kaukaskiej i czerwonych odmiany Pissardi. W połowie kwietnia bielą okrywają się czereśnie. Intensywnie kwitnie pod koniec kwietnia także wiśnia pospolita.
Kwitnące wiśnie są darzone szczególnym podziwem w Japonii, urosły do rangi jej symbolu. Ozdobne drzewa wiśniowe nazywane są tam Sakura. To bardzo częsty ornament, będący metaforą ulotnej natury życia i piękna. Za najbardziej urodziwą odmianę wiśni z Japonii uznawana jest stworzona pod koniec XIX w. Somei Yoshino o białych kwiatach, tylko lekko zabarwionych na różowo przy nasadzie. Drzewko wygląda z oddali jak otulone watą cukrową.
Z kolei odmiana Yae-zakura ma duże kwiaty o różowych płatkach, a Shidare-zakura czyli płacząca wiśnia ma gałęzie jak u wierzby płaczącej, pokryte kaskadami różowych kwiatów. Kwitnienie tych kwiatów jest okazją do towarzyskich spotkań i pikników w parkach, które łączą kontemplację piękna przyrody i relaks. Informacje o kwitnieniu wiśni są podawane od lutego do maja wraz z prognozami pogody w programach informacyjnych.
Prawdopodobnie drzewa wiśniowe były znane na obszarze Środkowego Wschodu już w czasach prehistorycznych. Sprowadzili je do Europy starożytni Rzymianie. W Polsce wiśnie pojawiły się około X wieku. Dzisiaj mamy także kilka jej ozdobnych odmian, m.in. wiśnię piłkowaną Amanogawa o bardzo dużych kwiatach, która znakomicie się przyjęła w naszych warunkach.
Polska jednak pozostaje krajem jabłoni. Ich kwiaty są zwykle białe, lekko różowawe. Oprócz klasycznych szlachetnych odmian (Inflancka, Antonówka, Reneta, Landsberska, malinowa, Boskoop, Bankroft, Jonatan), wyhodowano też ozdobne „rajskie” jabłonki m.in. jabłoń purpurową, jagodową, kwiecistą. Ta ostatnia ma oryginalne białe, półpełne kwiaty, wychylające się z dekoracyjnych czerwonych pąków.
Świętowanie kwitnienia
Na świecie moment kwitnienia drzew jest witany entuzjastycznie. Japońskie festiwale hanami dla podziwiania Sakury, waszyngtońskie święto kwitnącej wiśni na brzegach Tidal Basin czy kwitnienie wiśni i czereśni świętowane w Niemczech w Naumburgu nad rzeką Saale... Również i naszej przyrodzie przydałoby się święto kwitnienia w większej skali. Regionalne święta kwitnącej jabłoni odbywają się na początku maja m.in. w małopolskich miejscowościach Łącko i Zagórzyce, w Pęcławiu na Dolnym Śląsku i w Samborcu pod Sandomierzem. Swoje święto kwitnącej wiśni ma miejscowość Lipsko nad Wisłą."
Przydałyby się również powszechnie dostępne komunikaty fenologiczne o rozwoju roślin, podobne do meteorologicznych, które umożliwiałyby planowanie wycieczek ze względu na botaniczne atrakcje. Tak jak to się dzieje w Japonii w czasie Frontu Kwitnącej Wiśni. Krótkie informacje tego typu można usłyszeć jak do tej pory jedynie w Ekoradiu red. Andrzeja Zalewskiego w Radiowej Jedynce.
To z Ekoradia wyszła także w 2002 r. inicjatywa Święta Niezapominajki. Obdarowywania się niezapominajkami 15 maja na znak sympatii, ale też podjęcia przy tej okazji działań na rzecz ochrony przyrody. „Jest też nowe znaczenie małego leśnego kwiatka znad ruczajów - stale ma nam przypominać o ochronie i zachowaniu przebogatej różnorodności biologicznej dziedzictwa narodowego. Wielkim pragnieniem organizatorów święta jest, aby o niezapominajkach pamiętano nie tylko 15 maja.” – wyjaśniał pomysłodawca akcji, red. Andrzej Zalewski. Oby więcej było takich inicjatyw.
Agnieszka Labisko
POSŁUCHAJ AUDYCJI- mp3 (4,93 MB)
