W sali porodowej osoba sprawująca opiekę nad noworodkiem jest zobowiązana do wykonania następujących zadań:
1. Natychmiast po urodzeniu wokół nadgarstków obu rąk lub kostek obu nóg dziecka zakłada opaskę identyfikacyjną. Zawiera ona kartonik z danymi (imię i nazwisko matki, płeć dziecka, data i godzina urodzenia). Przed zapięciem opasek matka lub obecny na sali porodowej ojciec powinni sprawdzić dane.
NAUKA w portalu PolskieRadio.pl
2. Pępowinę przecina się po ustaniu w niej tętna, czyli minutę do trzech minut po urodzeniu. Na kikut pępowiny zakłada się jałowy zacisk. Po przecięciu pępowiny - jeżeli nie ma bezwzględnych przeciwwskazań medycznych - dziecko powinno być położone na piersi mamy. Taki nieprzerwany kontakt z matką "skóra do skóry" ma trwać co najmniej dwie godziny.
Podczas kontaktu "skóra do skóry" położne powinny pomóc przystawić noworodka do piersi matki, jeśli stan ogólny noworodka i matki na to pozwalają. Kontakt ten może być przerwany w sytuacji wystąpienia zagrożenia życia lub zdrowia matki lub noworodka.
Przeciwwskazaniem do bezpośredniego kontaktu ciała matki i jej noworodka po porodzie są: zły stan ogólny dziecka, słabo ogrzane pomieszczenie, choroby matki takie, jak zmiany skórne, choroby psychiczne. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do przystawienia noworodka do piersi bezpośrednio po urodzeniu jest stwierdzenie zakażenia wirusem HIV u matki.
3. Osuszenie noworodka i ułożenie go na stanowisku pielęgnacyjnym (lub w inkubatorze, jeśli wymaga tego jego stan zdrowia). Zwykle jest to stanowisko otwarte wyposażone w promiennik podczerwieni. Temperatura na poziomie kocyka, na którym leży noworodek nie powinna być niższa niż 34 stopnie Celsjusza.
Natychmiastowe osuszenie skóry noworodka zmniejsza utratę ciepła drogą parowania. Przedłużające się lub silne oziębienie noworodka może zagrać jego życiu, gdyż może zwolnić czynność akcji serca, spowodować zaburzenia oddychania i prowadzić do zwiększonego rzutu noradrenaliny lub nasilić metabolizm brązowej tkanki tłuszczowej.
Z kąpaniem lepiej się wstrzymać. Bezpośrednio po urodzeniu u większości donoszonych noworodków stwierdza się obecność białawej mazi płodowej, zgromadzonej szczególnie obficie w dołach pachowych i pachwinach noworodka. WHO rekomenduje opóźnić pierwszą kąpiel przynajmniej do sześciu godzin od urodzenia. Jednak są od tego wyjątki.
Jeśli maź jest czysta, to można opóźnić kąpiel, ale jeśli jest w niej krew i kał, lepiej dziecko umyć, by ograniczyć kontakt z różnymi patogenami, które mogą być w takich wydzielinach. Od razu trzeba też umyć dziecko, którego matka jest nosicielką wirusa HIV.
4. Odśluzowywanie z dróg oddechowych. Kiedyś przeprowadzano je u wszystkich nowonarodzonych dzieci, teraz zalecane jest wyłącznie u noworodków z niską punktacją w skali Apgar oraz u noworodków urodzonych przedwcześnie.
Dziecko urodzone o czasie płyn owodniowy i śluz zalegające w nosogardle jest w stanie samo wykaszleć i wykichać.
5. Ocena stanu noworodka. Po pierwszym kontakcie z matką noworodek jest oceniany na podstawie skali Apgar. Jednak pierwsza ocena jego stanu musi być wykonana w pierwszej minucie jego życia. Możną ją przeprowadzić na brzuchu matki, jeżeli nie występują przeciwwskazania zdrowotne. Wyniki tej oceny należy odnotować w dokumentacji medycznej.
6. Jednorazowo, najlepiej w formie zastrzyku, w ciągu pierwszych sześciu godzin po urodzeniu, podawana jest witamina K. To chroni przed groźnymi krwawieniami, które mogą się zdarzyć właśnie u noworodków z uwagi na niedobór tej witaminy w ich organizmie.
- Jeśli rodzice nie zgadzają się na wkłucie domięśniowe, wtedy podajemy witaminę K w formie doustnej, ale może być ona mniej skuteczna - tłumaczy Ewa Helwich, krajowy konsultant ds. neonatologii.
Badania wskazują, że dzieci rodzą się z niedoborem witaminy K. Po wprowadzeniu rutynowego podawania witaminy K drastycznie ograniczona została częstość zagrażających życiu i zdrowiu krwotoków u noworodków.
7. Zabieg Credégo - zapobieganie rzeżączkowemu zapaleniu spojówek i zakażeniom przedniego odcinka oka wywoływanym przez inne bakterie. W tym celu przeprowadza się zabieg polegający na wytarciu sterylnym gazikiem powiek noworodka bezpośrednio po urodzeniu, a następnie po rozwarciu powiek - zakropla się do oka 1 proc. roztwór azotanu srebra. Stosuje się także 1 proc. maść tetracyklinową lub 0,5 proc. maści erytromycynowej.
Zabieg zaleca się u wszystkich noworodków urodzonych drogami natury. W ostatnich latach na wielu oddziałach noworodkowych zaprzestano jednak jego wykonywania. Jednak Polskie Towarzystwo Medycyny Perinatalnej rekomenduje, by zabieg Credégo dalej stosować u wszystkich noworodków bezpośrednio po urodzeniu. Podkreśla, że należy dążyć do tego, aby ten zabieg był przeprowadzany z użyciem kropli w opakowaniu jednorazowego użytku.
8. Szczepionka przeciwko WZW typu B. Należy ją podać w ciągu pierwszych 24 godzin. Każdy noworodek, niezależnie od dojrzałości i urodzeniowej i masy ciała musi zostać zaszczepiony domięśniowo. Nie ma bezwzględnych przeciwwskazań klinicznych do tego szczepienia.
- Tę szczepionkę podaje się w pierwszej dobie, by zabezpieczyć dziecko przed wirusem wywołującym wirusowe zapalenie wątroby typu B. Podaje się ją tak wcześnie, bo dziecko zaraz będzie karmione piersią i tym drobnoustrojem może się wtedy zarazić - mówi prof. Ewa Helwich. Matka może nie wiedzieć, że jest nosicielką wirusa WZW typu B.
Gdy matka jest nosicielką antygenu HBs konieczne jest szybkie podanie immunoglobuliny anty HBs (oprócz szczepienia przeciwko WZW typu B). Należy ją podać jak najszybciej, najlepiej w ciągu 12 godzin po porodzie, jednak jeśli dziecko otrzyma ją w ciągu 24 godzin to też z powodzeniem zmniejsza ryzyko zakażenia noworodka.
Skuteczność szczepienia i swoistej immunoglobuliny w profilaktyce odmatczynego zakażenia HBV jest bardzo dobra. W przypadku braku profilaktyki zakażeniu ulega 70-90 proc. noworodków matek HBsAg-dodatnich, natomiast postępowanie profilaktyczne pozwala zmniejszyć odsetek zakażonych do 5-10 proc..
Podanie swoistej immunoglobuliny ma sens nawet do siódmej doby życia (np. jeśli przy porodzie nie wiedziano, że matka jest HBs-dodatnia), a zatem ryzyko zakażenia wynikające z kilkunastogodzinnego opóźnienia jej podania zwiększy się minimalnie. Drugą dawkę szczepionki należy podać pomiędzy czwartym a szóstym tygodniem życia.
9. Szczepienie przeciw gruźlicy należy wykonać jednoczasowo ze szczepieniem przeciw WZW typu B lub później (po ustąpieniu przeciwwskazań), śródskórnie szczepionką BCG. Zalecanym miejscem podania szczepionek domięśniowych (np.: przeciw WZW typu B) jest udo.
Przeciwwskazaniami okresowymi do szczepienia BCG u noworodków są: masa ciała poniżej 2000 g, wiek ciążowy (dojrzałość noworodka) poniżej 32. tygodnia, ciężkie urazy okołoporodowe, niedotlenienie wewnątrzmaciczne, ciężka hiperbilirubinemia wywołana chorobą hemolityczną, ciężkie wady rozwojowe, kliniczne objawy zakażenia potwierdzone wynikami badań dodatkowych i niektóre choroby skóry.
- Po ustąpieniu przeciwwskazań, dzieci powinny być zaszczepione najszybciej, jak jest to możliwe. Noworodki urodzone przedwcześnie z powodu niedojrzałości układu odpornościowego i niedoboru przeciwciał matczynych narażone są szczególnie na cięższy przebieg chorób infekcyjnych, dlatego należy przestrzegać zaleceń lekarzy, co do terminu szczepień realizowanych po wypisie ze szpitala - podkreśla prof. Helwich.
10. Przesiewowe testy metaboliczne. Wykonuje się je u wszystkich noworodków. Są to badania w kierunku: fenyloketonurii (PKU), wrodzonej niedoczynności tarczycy (WNT), mukowiscidozy (CF) oraz 20 innych rzadkich wrodzonych wad metabolizmu (WWM).
We wszystkich testach pobiera się z pięty krew na specjalną bibułę. Szpital wysyła ją do laboratorium. Krew do testów pobiera się po skończonych 48 godzinach życia. Jeśli wynik analizy jest w normie, badanie zostaje zakończone i laboratorium nie wysyła wyników do rodziców.
Jeśli wynik analizy jest w przedziale granicznym norma-patologia (niskie prawdopodobieństwo choroby), wtedy powtarza się analizę próbki. W tym celu laboratorium wysyła "drugą bibułę" do matki dziecka. Nową próbkę krwi pobiera pielęgniarka z rejonowej przychodni. Bibuła ta musi być odesłana do laboratorium.
Po wykonaniu analizy z "drugiej bibuły" do rodziców wysyła się albo potwierdzenie, że wynik analizy jest w normie (wykluczenie choroby) albo wezwanie na dalsze badania z określeniem najbliższej przychodni specjalistycznej i terminem wizyty.
Jeśli wynik analizy jest poza normą (wysokie prawdopodobieństwo choroby) to do rodziców wysyłany jest list z prośbą o natychmiastowe zgłoszenie się matki z dzieckiem do wytypowanej przychodni specjalistycznej oraz rodzice są informowani telefonicznie - jeśli podano na bibule telefon do kontaktu.
Wezwanie dziecka oznacza znaczne prawdopodobieństwo wystąpienia wady wrodzonej. W grupie dzieci wzywanych potwierdzenie uzyskuje się u 25-50 proc. dzieci.
11. Badanie przesiewowe słuchu. U każdego nowo narodzonego dziecka w szpitalu robi się odpowiednie testy pod kątem uszkodzenia słuchu. Badania trwają ok. 5 minut, są nieskomplikowane, niebolesne, całkowicie bezpieczne dla dziecka.
Dziecko, którego wynik badania słuchu jest prawidłowy, otrzyma Niebieski Certyfikat, który zostanie wklejony do Książeczki Zdrowia Dziecka.
W przypadku nieprawidłowego wyniku badania, braku wykonanego badania bądź wystąpienia czynników ryzyka niedosłuchu, do Książeczki Zdrowia Dziecka zostanie wklejony Żółty Certyfikat. W tym przypadku konieczne będzie przeprowadzenie dodatkowych badań w placówce audiologicznej lub laryngologicznej.
Jeżeli w wyniku badania kontrolnego okaże się, że słuch dziecka jest prawidłowy, Żółty Certyfikat zostanie zastąpiony Niebieskim. Będzie to oznaczać, że u dziecka nie stwierdzono wady słuchu i że diagnostyka została zakończona. Lekarz rodzinny, pod którego opieką znajduje się dziecko, powinien zwrócić uwagę na kolor wklejonego w książeczce certyfikatu.
12. U każdego noworodka bada się pulsoksymetrem saturację, czyli nasycenie krwi tętniczej tlenem. W ten sposób wcześnie można wykryć bezobjawowe, krytyczne wady serca. Pomiar saturacji należy przeprowadzić na prawej kończynie dolnej w ciągu dwóch-trzech minut w czasie między drugą a 24. godziną po urodzeniu. Saturacja mniejsza lub równa 95 proc. jest wskazaniem do wykonania badania echokardiograficznego w trybie pilnym.
Agnieszka Pochrzęst-Motyczyńska/PAP Zdrowie/kk
