Na południu Turcji niemiecko-turecki zespół archeologów odsłonił hetycką fortecę. Znaleziska dokonano na miejscu starożytnego miasta Lawazantiya, skąd pochodziła słynna hetycka królowa Puduhepa.
Nowe wykopaliska, prowadzone w miejscowości Sirkeli Höyük w pobliżu Adany (południowa Turcja) przez Uniwersytet Eberharda Karla w Tybindze i Uniwersytet Onsekiz Mart w Çanakkale (Turcja), odsłoniły pozostałości masywnej fortecy, datowanej na czasy imperium hetyckiego (ok. 1300 r. p.n.e.). Sirkeli Höyük, jedno z największych osiedli w Cylicji w okresie epok brązu i żelaza, znane było archeologom i historykom z powodu dwóch naskalnych hetyckich reliefów znalezionych na tym miejscu.
Hetyci byli ludem indoeuropejskim, który około XVII w. p.n.e. stworzył potężne imperium w Anatolii (czyli azjatyckiej części dzisiejszej Turcji). Początkowo, dzięki uzbrojeniu z żelaza i potężnym rydwanom bojowym, Hetyci osiągali spore sukcesy, z powodzeniem walcząc o dominację w Syrii ze znajdującym się u szczytu swej potęgi Egiptem. Około 1274 roku p.n.e. doszło między tymi mocarstwami do wielkiej bitwy opodal syryjskiego miasta Kadesz. Hetycki król Muwatallis II zmierzył się z jednym z największych egipskich faraonów, Ramzesem II. Obaj władcy pozostawili sprzeczne relacje, stąd obecnie bitwę uważa się za nierozstrzygniętą. Niedługo potem państwo Hetytów osłabło w wyniku wewnętrznych walk, a potem wielkiej klęski głodu. Przed 1175 r. p.n.e. miała miejsce seria najazdów tzw. Ludów Morza na wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego. Nie jest do końca jasne, jaką rolę Ludy Morza odegrały w ostatecznym upadku państwa Hetytów, jednak oba wydarzenia zbiegają się w czasie (stąd możliwe, że osłabione imperium hetyckie padło ofiarą tych najazdów, jak i to, że ludność Anatolii przyłączyła się do ruchów migracyjnych, sama biorąc udział w najazdach).
Najlepiej zachowany relief w Sirkeli Höyük przedstawia króla hetyckiego Muwatallisa II (ok. 1290-1272 r. p.n.e.), przeciwnika faraona Ramzesa II w bitwie pod Kadesz. Jest to najstarszy znany hetycki relief naskalny. Drugi relief należy zapewne do brata Muwatallisa, Mursilisa III (1272–1265 p.n.e.), który został potem obalony przez Hattusilisa II. Na górnej części skały, zaraz poniżej reliefów, znaleziono kilka płytkich dołów lub basenów, które najprawdopodobniej były powiązane z reliefami i mogły być używana do libacji podczas czynności rytualnych. Te doły były częścią większego królewskiego kompleksu kultowego, w skład którego wchodziły także budynki położone na zachód od skalnych reliefów.
W latach 1992-1997 wykopaliska na tym miejscu były prowadzone przez Uniwersytet Monachium i Innsbrucku. W 2006 roku prace archeologiczne zostały wznowione przez łączoną ekspedycję Uniwersytetu w Tybindze oraz w Uniwersytetu w Çanakkale. Za projekt badawczy odpowiada Instytut Archeologii Bliskowschodniej oraz Asyriologii z Uniwersytetu w Tybindze, a zaangażowane są także Instytuty Archeologii Prehistorycznej oraz Archeologii Klasycznej tego uniwersytetu. Z Uniwersytetu w Çanakkale uczestniczą badacze z Instytutów Archeologii Prehistorycznej, Bliskowschodniej i Klasycznej. Projekt jest realizowany pod patronatem Bawarskiej Akademii Nauk. Podczas dwóch kampanii prowadzonych w 2006 i 2007 roku odkryto masywną fortecę w północo-wschodniej części miasta. Znaleziska w kompleksie sugerują, że budynek został wzniesiony podczas późnej epoki brązu (1500-1200 p.n.e.) oraz że był wciąż w użyciu i uległ przebudowom w epoce żelaza (1200-600 p.n.e.). Pozostałości po budynkach z epoki hellenistycznej na terenie otaczającym wzgórze forteczne są dowodem na zamieszkiwanie tego rejonu w czasach późniejszych. Badania archeologów pokazują także, że miejsce to było zaangażowane w kulturową wymianę i handel z Lewantem, obszarami leżącymi nad Morzem Egejskim i innymi rejonami Anatolii w II i I tysiącleciu p.n.e.
Miejscowość Sirkeli Höyük jest ostatnio identyfikowana ze starożytnym miastem Lawazantiya, które znane jest jako miasto hetyckiej królowej Puduhepy, żony króla Hattusilisa II (ok. 1265-1240 p.n.e.). La(hu)wazantiya było miejscem kultu huryckiej bogini miłości Szauszka, która została także włączona do panteonu Hetytów. Miasto występuje w tekstach asyryjskich, ugaryckich i, oczywiście, hetyckich. W dużo późniejszych tekstach greckich pojawia się jako Lôandos.
Z Lawazantiya związana jest opowieść o Puduhepie i Hattusilisie II. Gdy Hattusilis towarzyszył swojemu bratu, Muwatallisowi, w jego wyprawie przeciw Egiptowi (która zakończyła się bitwą pod Kadesz), zawitał do wspomnianego miasta, by złożyć zwyczajowe ofiary dla bogini Szauszki. Wtedy, pod wpływem nakazu tejże bogini, która ukazała mu się we śnie, ożenił się z Puduhepą, kapłanką bogini i córką Pentipszarriego, kapłana Szauszki. Bogini obdarzyła oboje małżonków miłością oraz potomstwem.
Imię Puduhepy wskazuje na jej huryckie pochodzenie. Stała się jedną z najpotężniejszych królowych hetyckich. Odgrywała ona dużą rolę w państwie, zarówno w sprawach politycznych, prawnych, jak i religijnych. W źródłach często występuje na równych prawach ze swoim mężem lub niezależnie od niego. Traktat pokojowy, zawarty między jej mężem, a faraonem Ramzesem II, został także sygnowany jej pieczęcią. Hetycka królowa pełniła zwykle ważną rolę w czynnościach i rytuałach religijnych. Pełniła rolę głównej kapłanki, tak jak jej mąż był głównym kapłanem Hetytów. Jej udział w religijnych uroczystościach jest potwierdzony m.in. przez reliefy naskalne, przedstawiające królową biorącą udział w rytuałach na cześć bogini słońca Habat (Hepatu) z miasta Arinny, małżonki jednego z głównych hetyckich bóstw, boga burzy Teszuba (Tarhunta). Na skale we Fraktin w Kapadocji Puduhepa jest z kolei przedstawiona w swej kapłańskiej szacie, w czasie gdy dokonuje libacji dla bogini Hebat.
Wiele wskazuje na to, że Sirkeli Höyük to rzeczywiście starożytna Lawazantiya. Jednak, by uzyskać całkowitą pewność, potrzebne są dodatkowe badania. Być może dalsze wykopaliska Uniwersytu w Tybindze oraz w Uniwersytetu w Çanakkale odkryją kompleks budowli sakralnych, w którym kiedyś służyła królowa Puduhepa jako kapłanka. Jeśli tak się stanie, to uzyskalibyśmy całkowitą pewność, że rzeczywiście odnaleziono starożytne miasto Lawazantiya.
Tytus Mikołajczak
Na podstawie: Sirkeli Project
