Każdy, kto chciałby dowiedzieć się czegoś więcej o słynnym „starożytnym komputerze”, może teraz samodzielnie złożyć jego kopię. Jeden z wiodących producentów klocków stworzył dokładną kopię mechanizmu z Antikythery.
Czym jest starożytny komputer?
Liczące sobie około 2100 lat urządzenie było w stanie nie tylko przewidzieć zaćmienia Słońca, ale także wyliczało cykle greckich igrzysk sportowych, w tym słynnych olimpiad. Ten zadziwiający mechanizm jest najbardziej zaawansowanym technicznie urządzeniem spośród wszystkich obiektów, które przetrwały do naszych czasów ze starożytności.
Czym jest starożytny komputer?
Liczące sobie około 2100 lat urządzenie było w stanie nie tylko przewidzieć zaćmienia Słońca, ale także wyliczało cykle greckich igrzysk sportowych, w tym słynnych olimpiad. Ten zadziwiający mechanizm jest najbardziej zaawansowanym technicznie urządzeniem spośród wszystkich obiektów, które przetrwały do naszych czasów ze starożytności.
Mechanizm został wydobyty w 1901 roku opodal Antykithiry (wyspy znajdującej się na południowy wschód od Peloponezu) przez greckich poławiaczy gąbek z rzymskiego wraku pochodzącego z I wieku p.n.e. Początkowo nierozpoznany, został zabrany do Narodowego Muzeum Archeologicznego w Atenach razem z dużą ilością innych obiektów z wraku. Prawie na pewno został wydobyty w jednym kawałku i nie został początkowo uznany za nic nadzwyczajnego. Po paru miesiącach przebywania w muzeum rozpadł się na części, odkrywając precyzyjnie wykonane koła zębate. Oczom zdumionych archeologów ukazały się pozostałości urządzenia niewiadomego przeznaczenia. Wówczas odkrycie tego mechanizmu spowodowało spory rozgłos. Obecnie uważa się, że pochodzi on z okresu od drugiej połowy II wieku p.n.e. do wczesnego I wieku p.n.e.
Ostatecznie do 2005 roku posortowano i poznajdowano w muzealnych magazynach wszystkie zachowane części urządzenia, które obecnie składa się z siedmiu większych i siedemdziesięciu pięciu mniejszych fragmentów. Już wcześniejsze badania na temat mechanizmu z Antykithiry ustaliły, że było to niezwykle złożone starożytne greckie urządzenie, którego działanie było oparte na kołach zębatych. Mechanizm pierwotnie składał się ze skrzyni o przybliżonych wymiarach 33 x 18 x 10 cm. Posiadał korbę po jednej ze stron, która była prawdopodobnie napędzana ręcznie i poruszała w ten sposób koła zębate we wnętrzu mechanizmu. Na przodzie i tyle urządzenia znajdowało się kilka tarcz pokrytych inskrypcjami.
Przednie tarcze to dwa duże koncentryczne koła: tarcza zodiakalna z greckimi nazwami znaków zodiaku i tarcza kalendarzowa, oznaczona miesiącami z kalendarza egipskiego zapisanymi po grecku. Znajdował się tam także wskaźnik, który wskazywał pozycję księżyca względem zodiaku, a w centrum umieszczony był osobny mechanizm, który używał posrebrzaną kulę do ukazywania faz księżyca. Być może urządzenie pokazywało niektóre lub wszystkie spośród znanych w starożytności pięciu planet. Tylne tarcze do niedawna były elementem dociekań naukowych.
Mechanizm z Antykithiry był obiektem badań Antikythera Mechanism Research Project, programu w który zaangażowane są uniwersytety w Cardiff, Atenach, Thessalonikach, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach, X-Tek Systems i Hewlett-Packard. Ta ostatnia firma zbudowała specjalne urządzenie w technologii wielomianowego mapowania tekstur (Polynomial Texture Mapping) służące do wykonania zdjęć fragmentów urządzenia, a X-Tek zbudowało specjalny tomograf, dzięki któremu uzyskano trójwymiarowe przekroje tych pozostałości. Już w maju 2006 roku opublikowano pierwsze wyniki badań zespołu. Odczytano dużą część greckich inskrypcji, w tym ponad 3000 liter, których nie sposób było odczytać przy zastosowaniu poprzednich metod. 31 lipca bieżącego roku zespół opublikował w Nature kolejne zaskakujące rezultaty, które tym razem przyczyniły się do wyjaśnienia sekretów tylnych tarcz urządzenia.
Nie tylko kalendarz
Górna tylna tarcza jest 19-letnim kalendarzem opartym na cyklu Metona, ułożonym w formie pięcioobrotowej spirali. Niższa tylna tarcza jest tarczą prognozowania zaćmienia według cyklu Saros, ułożoną jako czteroobrotowa spirala składająca się 223 miesięcy księżycowych, z glifami wskazującymi przewidywane zaćmienia. Cykl Metona jest wyliczonym przez greckiego astronoma Metona z Aten (V w. p.n.e.) cyklem, który daje przybliżoną wspólną wielokrotność roku solarnego i miesiąca księżycowego - po upływie 19 lat cyklu fazy księżyca przypadają w te same dni w roku. Cykl Metona został udoskonalony przez Kallipposa z Kyzikos (IV w. p.n.e.), który zaproponował cykl liczący 76 lat. Cykl Saros to okres liczący ponad 18 lat, który jest stosowany do przewidywania zaćmień Słońca i Księżyca. Po pełnym cyklu Saros Słońce, Ziemia i Księżyc znajdują się w niemal identycznej pozycji wobec siebie i zaćmienia pojawiają się niemal w tym samym czasie. Cykl Saros został odkryty już przez Chaldejczyków, to jest starożytnych babilońskich astronomów, w pierwszym tysiącleciu p.n.e.
Górna pomocnicza tarcza mechanizmu nie jest tarczą 76-letniego cyklu Kallipposa, jak wcześniej uważano, ale śledzi czteroletni cykl olimpiad i związanych z nimi ogólnohelleńskich igrzysk. Cztery sektory tarczy są opisane przeciwnie do kierunku wskazówek zegara numerem roku i dwoma igrzyskami ogólnogreckimi - w Istmie, Olimpii, Nemei i Pytii, i dwoma mniejszymi w Naji (w Dodonie) i jednymi wciąż nieodcyfrowanymi. Igrzyska odbywające się co dwa lata w Istmie i Nemei występują dwa razy. Zarówno igrzyska istmijskie jak i nemejskie odbywały się na rok przed i rok po igrzyskach olimpijskich (w drugim i czwartym roku olimpiady), gdy natomiast igrzyska pytyjskie odbywały się w trzecim roku cyklu olimpiady.
I to wszystko można teraz mieć w domu. Dobry pomysł na prezent pod choinkę?
Na starożytny komputer trafili poławiacze gąbek
Mechanizm został wydobyty w 1901 roku opodal Antykithiry (wyspy znajdującej się na południowy wschód od Peloponezu) przez greckich poławiaczy gąbek z rzymskiego wraku pochodzącego z I wieku p.n.e. Początkowo nierozpoznany, został zabrany do Narodowego Muzeum Archeologicznego w Atenach razem z dużą ilością innych obiektów z wraku. Prawie na pewno został wydobyty w jednym kawałku i nie został początkowo uznany za nic nadzwyczajnego. Po paru miesiącach przebywania w muzeum rozpadł się na części, odkrywając precyzyjnie wykonane koła zębate. Oczom zdumionych archeologów ukazały się pozostałości urządzenia niewiadomego przeznaczenia. Wówczas odkrycie tego mechanizmu spowodowało spory rozgłos. Obecnie uważa się, że pochodzi on z okresu od drugiej połowy II wieku p.n.e. do wczesnego I wieku p.n.e.
Ostatecznie do 2005 roku posortowano i poznajdowano w muzealnych magazynach wszystkie zachowane części urządzenia, które obecnie składa się z siedmiu większych i siedemdziesięciu pięciu mniejszych fragmentów. Już wcześniejsze badania na temat mechanizmu z Antykithiry ustaliły, że było to niezwykle złożone starożytne greckie urządzenie, którego działanie było oparte na kołach zębatych. Mechanizm pierwotnie składał się ze skrzyni o przybliżonych wymiarach 33 x 18 x 10 cm. Posiadał korbę po jednej ze stron, która była prawdopodobnie napędzana ręcznie i poruszała w ten sposób koła zębate we wnętrzu mechanizmu. Na przodzie i tyle urządzenia znajdowało się kilka tarcz pokrytych inskrypcjami.
Mechanizm mógł pokazywać położenie planet
Przednie tarcze to dwa duże koncentryczne koła: tarcza zodiakalna z greckimi nazwami znaków zodiaku i tarcza kalendarzowa, oznaczona miesiącami z kalendarza egipskiego zapisanymi po grecku. Znajdował się tam także wskaźnik, który wskazywał pozycję księżyca względem zodiaku, a w centrum umieszczony był osobny mechanizm, który używał posrebrzaną kulę do ukazywania faz księżyca. Być może urządzenie pokazywało niektóre lub wszystkie spośród znanych w starożytności pięciu planet. Tylne tarcze do niedawna były elementem dociekań naukowych. Mechanizm z Antykithiry był obiektem badań Antikythera Mechanism Research Project, programu w który zaangażowane są uniwersytety w Cardiff, Atenach, Thessalonikach, Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach, X-Tek Systems i Hewlett-Packard. Ta ostatnia firma zbudowała specjalne urządzenie w technologii wielomianowego mapowania tekstur (Polynomial Texture Mapping) służące do wykonania zdjęć fragmentów urządzenia, a X-Tek zbudowało specjalny tomograf, dzięki któremu uzyskano trójwymiarowe przekroje tych pozostałości. Już w maju 2006 roku opublikowano pierwsze wyniki badań zespołu. Odczytano dużą część greckich inskrypcji, w tym ponad 3000 liter, których nie sposób było odczytać przy zastosowaniu poprzednich metod. 31 lipca bieżącego roku zespół opublikował w Nature kolejne zaskakujące rezultaty, które tym razem przyczyniły się do wyjaśnienia sekretów tylnych tarcz urządzenia.
Nie tylko kalendarz
Górna tylna tarcza jest 19-letnim kalendarzem opartym na cyklu Metona, ułożonym w formie pięcioobrotowej spirali. Niższa tylna tarcza jest tarczą prognozowania zaćmienia według cyklu Saros, ułożoną jako czteroobrotowa spirala składająca się 223 miesięcy księżycowych, z glifami wskazującymi przewidywane zaćmienia. Cykl Metona jest wyliczonym przez greckiego astronoma Metona z Aten (V w. p.n.e.) cyklem, który daje przybliżoną wspólną wielokrotność roku solarnego i miesiąca księżycowego - po upływie 19 lat cyklu fazy księżyca przypadają w te same dni w roku. Cykl Metona został udoskonalony przez Kallipposa z Kyzikos (IV w. p.n.e.), który zaproponował cykl liczący 76 lat. Cykl Saros to okres liczący ponad 18 lat, który jest stosowany do przewidywania zaćmień Słońca i Księżyca. Po pełnym cyklu Saros Słońce, Ziemia i Księżyc znajdują się w niemal identycznej pozycji wobec siebie i zaćmienia pojawiają się niemal w tym samym czasie. Cykl Saros został odkryty już przez Chaldejczyków, to jest starożytnych babilońskich astronomów, w pierwszym tysiącleciu p.n.e.
Górna pomocnicza tarcza mechanizmu nie jest tarczą 76-letniego cyklu Kallipposa, jak wcześniej uważano, ale śledzi czteroletni cykl olimpiad i związanych z nimi ogólnohelleńskich igrzysk. Cztery sektory tarczy są opisane przeciwnie do kierunku wskazówek zegara numerem roku i dwoma igrzyskami ogólnogreckimi - w Istmie, Olimpii, Nemei i Pytii, i dwoma mniejszymi w Naji (w Dodonie) i jednymi wciąż nieodcyfrowanymi. Igrzyska odbywające się co dwa lata w Istmie i Nemei występują dwa razy. Zarówno igrzyska istmijskie jak i nemejskie odbywały się na rok przed i rok po igrzyskach olimpijskich (w drugim i czwartym roku olimpiady), gdy natomiast igrzyska pytyjskie odbywały się w trzecim roku cyklu olimpiady.
I to wszystko można teraz mieć w domu. Dobry pomysł na prezent pod choinkę?
(tm/ew/Nature/polskieradio.pl)
Ekipa badawcza mówi o mechanizmie z Antikythery - wideo magazynu Nature (jęz. angielski):
część 1
część 2
