Ostatnia katastrofa w Babilonie

Pozostałości Babilonu ucierpiały podczas wojny w Iraku.

Agencje informacyjne donoszą o alarmujących zniszczeniach, które od 2003 roku zostały dokonane w Babilonie przez stacjonujących tam żołnierzy. Obecnie zniszczenia dokumentowane są przez ekspertów UNESCO, którzy sporządzą raport o uszkodzeniach starożytnych budowli i obiektów w tym starożytnym mieście.

Pechowe miasto

Babilon był jednym z najważniejszych miast starożytnej Mezopotamii, stolicą imperiów oraz centrum kultury, sztuki i nauki oraz ważnym ośrodkiem religijnym. Miasto miało też wyjątkowego pecha: było wielokrotnie w swojej historii niszczone i plądrowane. Spośród tych wydarzeń szczególnie negatywnie zapisała się grabież Babilonu dokonana przez hetyckiego władcę Mursilisa I, który zajął i doszczętnie zniszczył miasto kładąc kres panowaniu dynastii króla Hammurabiego (badacze datują to wydarzenie różnie w zależności od przyjętej chronologii na 1499, 1531, czy 1595 rok p.n.e.).

Kolejnego wielkiego zniszczenia dokonał w 1155 roku p.n.e. Szutruk-Nahhunte, król Elamu, który wywiózł stamtąd między innymi słynną stelę z kodeksem Hammurabiego. Chyba najbardziej metodycznym niszczycielem Babilonu był asyryjski król Sanherib, który w 689 roku p.n.e. ukarał miasto za liczne rebelie przeciw Asyryjczykom zniszczeniem jego murów, pałaców i świątyń. Już jego następca, Assarhaddon, obawiający się gniewu bogów, odbudował miasto ze zniszczeń. Ale prawdziwą świetność Babilon zawdzięcza Nabuchodonozorowi II (604–561 p.n.e.), babilońskiemu królowi który pragnął uczynić z tego miasta najwspanialszą metropolię na świecie, co też rzeczywiście mu się udało.

Niefortunna rekonstrukcja

Właśnie Nabuchodonozorowi chciał dorównać Saddam Husajn, którego budowle w Babilonie zbudowane są z cegieł ozdobionych inskrypcją nazywającą dyktatora synem tego babilońskiego władcy. Iracki dyktator zamierzał tutaj stworzyć wielką atrakcję turystyczną, która miała jednocześnie gloryfikować jego samego. Wynikiem tego była rekonstrukcja wielu budynków starożytnego Babilonu dokonana w latach 80-tych XX wieku, a także budowa restauracji i innych obiektów, w tym monumentalnego pałacu dyktatora. Większość międzynarodowych specjalistów odcięła się od tego przedsięwzięcia.

Rekonstrukcja z jednej strony uniemożliwiła przyszłym pokoleniom archeologów przebadanie warstw archeologicznych znajdujących się pod odbudowanymi przez Saddama budynkami. Z drugiej strony, choć oparta na raportach niemieckiej misji archeologicznej, która przebadała stanowisko na początku wieku, to niestety niejednokrotnie bazowała na złych przesłankach lub nieaktualnych już w latach 80-tych badaniach. Na przykład obecnie sądzi się, że Nabuchodonozor II zmuszony był podnieść poziom części miasta, w tym i słynną Bramę Isztar, o kilka metrów, gdyż wysoki poziom wód gruntowych zagrażał budynkom. Niestety rekonstrukcja Saddama nie uwzględnia tego faktu, przez co budynki mają nadzwyczajnie wysokie mury, które tak naprawdę składają się z dwóch warstw archeologicznych: sprzed i po podniesieniu poziomu miasta.

Babilon po wojnie w Iraku

Stanowisko to poważnie ucierpiało z powodu inwazji amerykańskiej na Irak w 2003 roku. Archeologowie mówią, że rabusie, którzy bezkarnie plądrowali zabytki w Iraku, ukradli wówczas wiele przedmiotów z niestrzeżonego muzeum w Babilonie, co prawda głównie repliki z gipsu, oraz spalili raporty wykopaliskowe i inne cenne dokumenty.

Jak podają agencje, poważne uszkodzenia nastąpiły także w czasie stacjonowania w Babilonie żołnierzy amerykańskich oraz kontyngentu polskiego. Amerykańscy żołnierze w latach 2003-2004 zbudowali w Babilonie obwałowania, wykopali rowy i rozsypali żwir by strzec zapasów paliwa potrzebnych do zaopatrywania lotniska helikopterów. Rok prac budowlanych i 18-miesięczna obecność wojska z czołgami i helikopterami spowodowała nieodwracalne zniszczenia. Amerykanie pozostali pięć miesięcy w Babilonie, po czym przekazali bazę Polakom, którzy wyprowadzili się stamtąd 16 miesięcy później.

Obecnie na stanowisku leżą fragmenty cegieł z wyrytymi napisami klinowymi liczącymi sobie tysiące lat zmieszane ze śmieciami i workami z piaskiem pozostawionymi przez armię amerykańską. Maithem Hamza, dyrektor muzeum w Babilonie, powiedział AFP wskazując na amerykańskie worki z piaskiem, że wypełniono je także ziemią ze stanowiska archeologicznego, a więc pełną resztek ceramiki, kości, czy innych starożytnych pozostałości.

Amerykanie w Babilonie

Od kwietnia 2003 do czerwca 2004 usypano wielkie żwirowe drogi wokół ruin starożytnych pałaców Nabuchodonozora w celu dostarczenia prefabrykatów do budowy wojskowych budynków, które stały się domem dla około 2000 żołnierzy. Nieopodal znajdowało się lotnisko helikopterów, które umieszczono jedynie 300 metrów od pozostałości pałacu północnego i według Maithema Hamzy, to właśnie wibracje lądujących śmigłowców spowodowały, że fundamenty świątyni Ninmah (mezopotamskiej bogini matki) zapadły się.

Niedługo po opuszczeniu Babilonu przez Polaków na miejscu zjawili się eksperci z British Museum, by oszacować zniszczenia. W raporcie opublikowanym w 2005 roku potwierdzili między innymi, że uszkodzenia widoczne na dziewięciu płaskorzeźbach smoków (zwanych muszhuszszu), wykonanych z cegieł na ceremonialnej Bramie Isztar wiodącej do miasta, oraz zniszczenia bruku tzw. drogi procesyjnej ciągnącej się od Bramy Isztar, są efektem wibracji przejeżdżającej ciężkiej maszynerii.

„To co jest już zniszczone, takie pozostanie… Postaramy się zreperować to, co możemy” – powiedział dla AFP Maryam Omran Mussa, dyrektor stanowiska. „Wiele z reliktów zakopanych jest tuż pod powierzchnią. Wibracje z czołgów i samochodów ciężarowych spowodowały nieodwracalne zniszczenia… Od początku mówiliśmy Amerykanom, że ich postępowanie było błędem. Pisałem listy… W końcu zrozumieli i opuścili [Babilon], ale zabrało im to dużo czasu”.

Oszacowanie zniszczeń

Kurator British Museum John Curtis był jednym z pierwszych, którzy wzniecili alarm na temat starożytnego stanowiska. „Zrozumieli gdy fotografie [Babilonu] zaczęto publikować na Internecie, szczególnie fotografie lotnicze pokazujące rozmiary tamtejszego obozu wojskowego” - mówi. W obliczu protestów prace budowlane zostały wstrzymane w czerwcu 2004 roku, sześć miesięcy przed tym jak żołnierze wyjechali.

John Curtis dodaje: „Wiele ze zniszczeń jest permanentnych. Na przykład wykopanie tych rowów: długich na 170 metrów i głębszych niż 2 metry, jest nieodwracalne, to permanentne zniszczenie, które pozostanie na zawsze”. Innym problemem jest ziemia przywieziona z zewnątrz stanowiska dla wypełnienia worków z piaskiem. „To zanieczyszcza zapis warstw Babilonu dla następnych pokoleń archeologów” - mówi Curtis.

Jak podaje Associated Press, obecnie po raz pierwszy instytucje Organizacji Narodów Zjednoczonych szczegółowo dokumentują zniszczenia i zastanawiają się, jak je naprawić. Raport UNESCO, który ma się ukazać na początku 2009 roku, ma wziąć pod uwagę niefortunne rekonstrukcje Sadama i skupić się także, na prośbę irackiego rządu, na zniszczeniach dokonanych przez armię amerykańską i żołnierzy polskich. Skruszone Stany Zjednoczone obiecują, że pomogą w odbudowie Babilonu, sponsorując wysiłki poprzez World Monuments Fund i iracką Rządową Radę Starożytności i Dziedzictwa. Jednocześnie archeolodzy mają nadzieję, że wysiłki te doprowadzą kiedyś do rozpoczęcia nowych wykopalisk, które uzupełnią te prowadzone przez Niemców na początku XX wieku. Jeśli Irakijczykom uda się uratować Babilon oraz przywrócić na miejscu standardowe reguły konserwacji zabytków, to starożytne miasto trafi na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

(tm)