Dwa zagadkowe, częściowo zachowane szkielety, naukowcy odkryli w 2008 roku w południowoafrykańskiej jaskini Malapa, kilkadziesiąt kilometrów na północ od Johannesburga. Jeden należał do kobiety, drugi - do chłopca.
Opracowanie pradawnych szczątków trochę trwa. Przede wszystkim trzeba określić, czy należą do znanego gatunku, czy też może są czymś zupełnie nowym. Afryka południowa jest kolebką australopiteków (nazwa oznacza "małpę południową") i odnalezienie nowego gatunku nie jest tam wcale nieprawdopodobne. Na kilka milionów lat ewolucji człowiekowatych, znamy tylko kilkanaście gatunków z linii, która mogła prowadzić do Homo... Wiadomo, że pewnie było ich o wiele więcej.
Naukowcy u źródeł
Oceniono, że znaleziska z 2008 roku należy zaliczyć do nowego gatunku, który nazwano Australopithecus sediba. "Sediba" w lokalnym języku sesotho oznacza źródło.
Już wtedy badacze, pod kierunkiem prof. Lee Bergera z Uniwersytetu Witwatersrand (RPA), uznali, że to odkrycie będzie źródłem wielu nowych informacji o początkach człowieka. Nie pomylili się. Po pierwszym artykule, który ukazał się ubiegłej wiosny na łamach tygodnika "Science", teraz ten sam magazyn opublikował obszerny raport, na który składa się pięć artykułów napisanych przez specjalistyczne zespoły.
Główna teza raportu brzmi, że Australopithecus sediba był bezpośrednim przodkiem gatunku Homo erectus, z którego z kolei wywodzi się Homo sapiens. A. sediba był zatem bezpośrednim przodkiem całego rodzaju Homo.
Mały mózg, ludzka dłoń
Najnowsze datowanie dowodzi, że szkielety ok. 30-letniej kobiety i 10-13-letniego chłopca liczą 1,977 mln lat. Analizy morfologiczne wskazują, że A. sediba łączy w sobie wiele różnorakich cech, które nie występowały u wcześniejszych przodków człowieka, w tym zadziwiająco rozwinięty, chociaż wciąż niewielki mózg; dłoń podobną do ludzkiej, z rozwiniętym kciukiem, a zatem przystosowaną do manipulowania przedmiotami.
Kolejnym podobnym elementem była miednica bardzo podobną do ludzkiej - oznacza ona potencjalną możliwość poruszania się na dwóch nogach, ma także implikacje co do rozwoju płodowego. Ale z kolei kształt stopy ma cechy zarówno ludzkie, jak i małpie, co znaczy, że A. sediba nie chodził do końca tak jak my.
Jeden częściowych szkieletów zawierał czaszkę, co dało naukowcom okazję do szczegółowych analiz. Do rekonstrukcji wyglądu mózg australopiteka posłużył synchrotron, który dokłądnie odtworzył negatyw mózgu, widoczny na wnętrzu czaszki. Okazało się, że mieściła mózg o objętości 420 cm3. Analizy anatomiczne dowodzą, że był to szkielet 10-13-latka. Dorosły osobnik mógł mieć zatem mózg o objętości 440 cm3. - Ta niewielka objętość mózgu może irytować, szczególnie gdy widzi się zaawansowane cechy w wyglądzie twarzy i inne szczegóły związane z ludzkim sposobem poruszania się - opisuje współautor badań Peter Schmid z Uniwersytetu w Zurichu.
Z badań czaszki wynika jednak, że część czołowa mózgu oraz obszary związane z węchem mają już strukturę ludzką. A zatem reorganizacja neuronalna mózgu nastąpiła przez zwiększenie jego objętości.
Ciekawy przypadek stanowi dłoń, która jest jednym z atrybutów człowieczeństwa. Naukowcy podkreślają, że w tym wypadku mamy do czynienia z najlepiej zachowanymi kośćmi dłoni u tak wczesnych praludzi. Wraz z przebiegiem ewolucji dłonie przestały brać udział w poruszaniu się. Ich funkcją stało się chwytanie i manipulowanie.
W porównaniu z innymi australopitekami, A. sediba ma krótsze palce, bardzo długi kciuk i mocne śródręcze. Co ciekawe, dłoń A. sediba ma więcej zaawansowanych cech niż dłoń Homo habilis, którego uważano za pierwszego wytwórcę narzędzi w obrębie rodzaju Homo ("habilis" oznacza zręczny). - Australopithecus sediba powinien więc tym bardziej umieć wytwarzać narzędzia - zauważa Schmid.
Co mówi miednica?
Miednica jest kombinacją cech australopiteków i przedstawicieli Homo. Zaawansowane cechy w budowie miednicy zaskoczyły naukowców, ponieważ pojawiły się mimo niewielkiego mózgu. Wcześniej uważano, że to wielkość mózgu, a przez to głowy wymuszała zmiany anatomiczne miednicy, ze względu na poród.
Zmiany w miednicy mogły więc wynikać z czegoś innego - a mianowicie z dostosowania się do dwunożnego chodu w pozycji wyprostowanej.
Z lasu na sawannę
Stopa ma cechy archaiczne. Nawet w porównaniu ze starszymi formami, nie jest zaawansowana. Pewne cechy wskazują na wyprostowany chód dwunożny, inne - na wspinanie się po drzewach. A. sediba robił zapewne i jedno, i drugie.
Australopithecus sediba żył na trawiastych równinach, poprzetykanych zadrzewionymi dolinami i wstęgami rzek. Być może w czasie, kiedy nastąpiła śmierć obu osobników, miejsce to nawiedziła uciążliwa susza. Z tego to powodu w jaskini znajdowało się tak dużo kości zwierząt. Naukowcy spekulują bowiem, że zwierzęta, czując wilgoć z głębi jaskini, wpadały do środka i ginęły.
(ew/pap/livescience.com)
