Polski katolik coraz częściej praktykuje po swojemu

Choć Polska opiera się sekularyzacji typowej dla Europy Zachodniej, to od dwóch dekad następuje powolny spadek tradycyjnej religijności w naszym kraju.

Foto: Wikimedia Commons/CC

- Polscy katolicy coraz częściej dystansują się wobec instytucji kościelnej, praktykując na własny sposób - mówi socjolog religii, prof. Irena Borowik z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Od lat 90. obserwuje się z roku na rok systematyczny spadek liczby regularnie praktykujących katolików. Potwierdzają to  przedstawione latem tego roku dane pallotyńskiego Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego (ISKK).

Najnowsze dane na temat polskiego katolicyzmu wskazują, że w roku 2013 tzw. wskaźnik "dominicantes" (odsetek katolików uczęszczających co niedzielę na mszę) wyniósł 39,1 proc. Dla porównania - w 2012 r. było to 40 proc. Tendencja spadkowa dotknęła "niemal równomiernie wszystkich diecezji w Polsce". Po raz pierwszy od 1980 roku wskaźnik ten spadł poniżej 40 proc.

Statystyki pallotyńskiego Instytutu są uważane za bardziej wiarygodne niż deklaracje religijności Polaków uzyskiwane przez ośrodki badania opinii publicznej, mówi prof. Borowik. - Dane ISKK nie opierają się tylko na deklaracjach ankietowanych, jak np. badania CBOS czy OBOP. To są dane, które są wynikiem liczenia w świątyniach >>głów<<, czyli wiernych, w wybraną niedzielę zwykłą roku - wyjaśnia religioznawca z UJ.

Jednocześnie prof. Borowik zwraca uwagę, że spadek wiernych wynika także z przemian demograficznych: z niżu demograficznego oraz z dużej migracji Polaków za granicę w tym okresie. - Mimo wszystko zauważamy jednak prawidłowość: coraz mniej katolików uczęszcza regularnie na nabożeństwa - zaznacza socjolog.

Co ciekawe, następuje wzrost innej grupy - tzw. communicantes, czyli katolików przyjmujących komunię w czasie mszy. W 2013 roku wyniósł on 16,3 proc. To wyraz ogólnej tendencji polskiej religijności - dążenia do indywidualizacji, czyli osobistego przeżywania wiary - komentuje krakowska socjolog.

- Z badań wynika, że coraz częstsza jest postawa typu: "wiara - tak, Kościół - nie" - mówi prof. Borowik. - Coraz więcej Polaków nie obchodzi już świąt w sposób religijny; niektórzy z nich wyjeżdżają po prostu gdzieś daleko od domu, żeby odpocząć. Badania socjologiczne wskazują też, że np. takie obrzędy, jak pierwsza komunia, zostały całkowicie zeświecczone - dodaje.

Dane wskazują też na raptowny spadek poziomu praktyk religijnych u młodzieży oraz upodobnienie się religijności młodych kobiet do religijności mężczyzn w tym samym wieku.

Zdaniem prof. Borowik, polski katolicyzm wpisuje się powoli w globalną tendencję przedstawioną przez francuską socjolog Daniele Hervieu-Leger. Mówiła ona, że w erze nowoczesnej każdy z nas jest "pielgrzymem lub konwertytą", to znaczy - człowiekiem poszukującym osobistego przeżycia, który nie zadowala się powtarzaniem odziedziczonych po przodkach rytuałów religijnych.

Socjolodzy, tak polscy, jak i zachodni, zastanawiają się od dawna nad tym, dlaczego - mimo wspomnianych tendencji - Polska pozostaje nadal w samej czołówce religijnych państw Europy.
Jest wiele hipotez próbujących wyjaśnić ten fenomen. Według prof. Borowik, najbardziej przekonująca jest ta, która wskazuje na religię jako "amortyzatora" różnego rodzaju społeczno-politycznych czy ekonomicznych wstrząsów.

- W Polsce religia wpisywała się w doświadczenia jako czynnik relatywizujący traumę i poczucie zagrożenia. Także transformacja, którą przechodzimy od 25 lat, jest właśnie taką traumą społeczną, gdyż wiele grup społecznych na niej straciło. Religia pomaga im poradzić sobie z traumą nierówności społecznych - uważa prof. Borowik.

(ew/PAP-Nauka w Polsce)