Brytyjska galeria Tate ogłosiła listę artystów nominowanych do tegorocznej nagrody Turnera. Wśród czwórki wybranych jest Goshka Macuga, artystka urodzona w Polsce, mieszkająca i tworząca w Londynie.
Nagroda Turnera jest przyznawana artyście brytyjskiemu, który nie ukończył 50 lat. Przynaje się ją za wybitną wystawę lub inny rodzaj prezentacji swojej twórczości. Obok Goshki Macugi nominowano urodzoną w Bangladeszu artystkę Runę Islam tworzącą filmy, Marka Leckey’a twórcę filmów i instalacji oraz Cathy Wilkes kreującą instalacje. Czwórka znajdująca się na liście finalistów nagrody Turnera będzie prezentować swoje prace w galerii Tate Britain od 30 września. Zwycięzca ogłoszony zostanie 1 grudnia.
Dla kogo ta nagroda?
Przyznawana od 1984 roku NagrodaTurnera to najbardziej prestiżowe, a zarazem kontrowersyjne wyróżnienie dla artystów żyjących w Wielkiej Brytanii. W poprzednich latach otrzymali ją m.in. Gilbert i George, Anish Kapoor, Damien Hirst i Tracy Emin. Ufundowana przez grupę Patroni Nowej Sztuki ma za cel zdobywanie dla Tate najnowszych dzieł sztuki oraz zwiększenie zainteresowania sztuką współczesną. Członkowie grupy wybrali nazwisko Turnera, gdyż jest on najbardziej znanym malarzem brytyjskim i w czasie, gdy tworzył, jego sztuka była uważana za kontrowersyjną. Wiadomo też, że życzeniem malarza było ufundowanie nagrody dla młodych artystów.
Początkowo nie bardzo wiedziano, za co nagroda ma być przyznawana. Czy wybierani maja być starsi, renomowani artyści, czy rodzące się talenty. Pierwszy laureat, Malcom Morley, mieszkający od lat w USA, nie przyjechał nawet odebrać nagrody. Publiczną akceptację Nagroda Turnera zyskała dopiero w 1985 roku, gdy zwyciężył Howard Hodgkin.
Dwa lata później zmieniono zasady i od tego czasu nagroda jest przyznawana nie największym brytyjskim artystom, ale tym, którzy w poprzedzającym roku wyróżnili się najbardziej. Zmiana regulaminu zbiegła się ze zmianą sponsora. Olivier Penn, jeden z Patronów Nowej Sztuki, został zastąpiony przez amerykańska firmę inwestycyjną.
Gdy w 1988 roku nowym dyrektorem Tate został Nicholas Serota ponownie zmieniono zasady. Zdecydowano, że zamiast wybierania kilku artystów, którzy potem walczyli o nagrodę miedzy sobą, zwycięzcę ogłasza jury. Decyzja ta zbulwersowała opinię publiczną, którą pozbawiono możliwości porównywania prac, dyskutowania i krytykowania, a także obstawiania zwycięzcy u bukmacherów. Dlatego rok później wróciła lista finalistów, a nagrodę wygrał Richard Long, artysta zajmujący się głównie sztuką ziemi. Bankructwo sponsora w 1990 roku zmusiło organizatorów do odwołania imprezy.
Rok 1991 przyniósł nowego sponsora, brytyjski kanał telewizyjny Channel 4 oraz podwojenie stawki dla zwycięzcy do 20 tysięcy funtów. Wprowadzono ograniczenie wieku artysty do 50 lat i zmieniono kryteria oceny artystycznej. Od tego czasu zwycięzcę wybiera się na podstawie prac z poprzedniego roku, a nie z okresu całej kariery. Kiedy w 1993 roku Rachel Whiteread otrzymała nagrodę za betonowy negatyw wnętrza typowego XIX wiecznego domu z wschodniego Londynu krytycy podnieśli wrzawę. Od tego czasu prace nominowane do Nagrody Turnera są równie często atakowane, co i tłumnie oglądane.
Skandaliści
Szczytowe kontrowersje wzbudził Damien Hirst, który wystawił pracę „Matka i dziecko, rozdzielone", czyli przepołowioną krowę i jagnię zatopione w formalinie. Równie gorącą debatę wywołała kilka lat później Tracy Emin, która zdominowała wystawę poprzedzającą ogłoszenie zwycięzcy prezentując własne rozmemłane łóżko wraz z towarzyszącymi przedmiotami: butelkami po wódce, niedopałkami, gazetami, brudną bielizną i starymi kapciami. Gazety huczały, a ludzie podzielili się na obozy wojujących przeciwników i zwolenników tego typu sztuki.
Dwa lata później Serota zdecydował, że wybierani artyści nie muszą być urodzeni w Wielkiej Brytanii. Postanowiono też bardziej zaangażować opinię publiczną i od tego czasu odwiedzający maja szansę pozostawić swoje opinie na temat wybieranych prac na specjalnych tablicach umieszczanych w galerii. Głosy te jednak nie zobowiązują jury.
Rok 2003 był łaskawy dla organizatorów, gdyż krytycy i ludzie pozostawiający w galerii swoje opinie zgodnie uznali, że ulubieńcem jest Anish Kapoor, artysta tworzący duże monochromatyczne formy w jaskrawych kolorach. Natomiast rok 2004 zdominowały poważne tematy polityczne, odzwierciedlające ciężką atmosferę panującą w Wielkiej Brytanii po rozpoczęciu wojny w Iraku. Gdy ogłoszono, że zwycięzcą jest Jeremy Deller, nominowany za film dokumentujący jego podróż przez Teksas, krytycy, publiczność, a nawet bukmacherzy uznali, że podjęto właściwą decyzję.
Mark Leckey, Production still from Felix Gets Broadcasted 2007, Courtesy Cabinet, London. Private Collection © Mark Leckey.
Tegoroczni nieznani
Co roku nagroda wzbudza duże emocje i gorące dyskusje. W tym roku jest podobnie. Media w ironiczny sposób piszą, że praktycznie żaden z nominowanych artystów nie jest znany szerokiej publiczności i nazywają finalistów najdziwniejszą grupą w historii wyróżnienia. Natomiast przewodniczący jury Nagrody Turnera uważa, że chodzi tu nie o dawanie medali artystom, którzy są od dawna znani, ale o ukazywanie wyłaniających się trendów.
Marka Leckey'a nominowanego za prezentacje filmów i rzeźb w galeriach w Dijon i Kolonii, galeria Tate określa jako błyskotliwego, dowcipnego i oryginalnie komunikującego swoje fascynacje współczesną kulturą. Natomiast media określają filmy zwane przez Tate „wizualnymi esejami”, mianem „mizernej gry”.
Cathy Wilkes, Installation view: Selective Memory: Scotland and Venice, Scottish National Gallery of Modern Art, 2005. 2005, Courtesy of the Artist, The Modern Institute/Toby Webster Ltd., Glasgow. © Cathy Wilkes. Photo: Ruth Clark Photography.
Urodzona w Belfaście Cathy Wilkes nominowana za indywidualną wystawę w Galerii Milton Keynes, ukazuje, według Tate, „swoje osobiste podejście do rzeźby figuratywnej”. Wilkes posługuje się głównie sklepowymi manekinami, które ustawia tak jakby wykonywały określone czynności, np. pchanie wózka dla dzieci, czy siedzenie na toalecie. Jej aranżacje, określane są przez Tate jako „rygorystyczne i naładowane silnymi emocjami”. W założeniu „mają niszczyć wyidealizowany obraz tego, czym mogą być kobiety”. Cathy Wilkes galeria Tate nazywa „artystką, która stworzyła własny, elokwentny język i dotyka nim spraw kobiecości i seksualności”.
Runa Islam, urodzona w Bangladeszu, ale mieszkająca i pracująca w Londynie, za pomocą klasycznych narzędzi jak światło i kolor tworzy filmy o niedopowiedzianych zakończeniach. Obrazy rikszarzy, którzy zamiast ciągnąć riksze, stoją w miejscu, czy Barcelona widziana z perspektywy wagonika kolejki linowej, to misternie choreografowane prace, pokazujące świat jakby już miniony. Jej filmy nawet przez krytyków określane są jako ciche, inteligentne i wrażliwe.
Goshka Macuga, Objects in Relation (Installation shot from Art Now at Tate Britain 2007) 2007, © The Artist. Photo: Tate Photography.
Do pochodzących spoza Wielkiej Brytanii należy także Polka Goshka Macuga. Urodzona w 1967 roku, uczyła się w warszawskiej szkole plastycznej im. Wojciecha Gersona. W Londynie studiowała w college’ach Saint Martin's i Goldsmiths. Mieszka i pracuje w stolicy Anglii. Nominowana za indywidualną wystawę w Tate Britain, jak i za jej wkład w brytyjską reprezentację na 5 Berlińskie Biennale Sztuki Współczesnej, Macuga określana jest mianem „archeologa kultury”. Tworzy przeważnie instalacje, do których często wykorzystuje prace innych artystów. Analizując metody archiwizowania i tworzenia kolekcji, a także badając struktury instytucji działających w polu sztuki, artystka chce zrewidować role kuratora, artysty, kolekcjonera i krytyka. Tworząc instalacje, w skład których wchodzą, poza różnymi przedmiotami, prace współczesnych i nieżyjących artystów, Macuga tworzy dramatyczne „środowiska”, sugerując nowe skojarzenia i nową treść.
William Hunt, który jako performer współpracował z Macugą, podkreśla, że "patrząc z zewnątrz, można być nieufnym do wzięcia udziału w projektach Goshki, gdyż w pewien sposób stajemy się wtedy częścią czyjejś praktyki artystycznej. Jednakże tak jest tylko wówczas, gdy źle zrozumiemy energię i motywację napędzającą pomysły i kierunek prac Goshki oraz jej generalne spojrzenie artystyczne na rzeczywistość. Dla mnie jej prace to zbieranie pewnych informacji i układanie ich w nową całość. Mówi się, że jest to archiwizowanie, czy taksonometria, ale to coś bardziej płynnego, raczej rodzaj folkonomii."
Folkonomia to modne aktualnie słowo używane w odniesieniu do sposobu w jaki ludzie maja dostęp i używają informacji w internecie, lecz wcześniej odnosiło się raczej do wspólnych miejsc, dzielonych przez grupę ludzi. "W moim rozumieniu" - tłumaczy Hunt - "to zbiór przedmiotów organizowany w specyficzny sposób przez ich użytkowników, sam sposób używania tych przedmiotów, a także osoby które używają te przedmioty. Przykładem może być kuchenna szuflada, w mieszkaniu dzielonym przez grupę osób. Jest to jedyna szuflada, gdzie nie ma rzeczy kuchennych, ale pozwala się aby zadomowiła się w niej cała przedziwna kolekcja przedmiotów, która ma swój wewnętrzny sens i o której każdy z użytkowników wie, że tam jest. W przypadku taksonomii ważny jest przedmiot i to, czym on jest. W folkonomii koncentrujemy się na osobach, folk (w języku angielskim) znaczy - ludzie. Przedmioty które Goshka wybiera są symptomami i gestami tworzonymi przez ludzi, są jakby portretami”.
Runa Islam, Time Lines 2005, Courtesy Jay Jopling (London) © the artist.
Nominowani artyści tworzą prace, które wymagają od widza dużego zaangażowania, jeśli mają być rozszyfrowane. Dla brytyjskiego społeczeństwa, jak podkreślają organizatorzy, nie jest to żadna nowość i nie budzi obaw współczesnych odbiorców. Jednakże zdania na temat tego rodzaju sztuki są mocno podzielone i często słyszy się głosy, że nagroda Turnera koncentruje się na wąskiej grupie artystów, których prace, co bardziej zaciekli krytycy nazywają „sztuką w niczym nie różniącą się od tworów przeciętnego studenta”.
W tym roku na nagrodę przeznaczono 40 tysięcy funtów, z czego 25 tysięcy otrzyma zwycięzca, a każdy z pozostałych finalistów dostanie po 5 tysięcy funtów. Prace nominowanych artystów oglądać będzie można w Tate Britain od 7 września, a werdykt sędziów ogłoszony zostanie 1 grudnia, na żywo podczas specjalnego programu – telewizyjnej stacji Channel 4.
Klara Kent
