Zmiany, zmiany...
Finały Mistrzostw Europy 1992 rozgrywano w Szwecji. Stąd jednym z najbardziej charakterystycznych obrazków, jakie z nich zapamiętano, są noszone przez kibiców hełmy na wzór Wikingów. Choć nie dokładnie takie same – te ulubione przez fanów miały rogi, które zdecydowanie przeszkadzałyby w walce ich wojowniczym przodkom. Do mody szybko dołączyli Duńczycy, ale też przybysze z innych krajów, które zakwalifikowały się na skandynawski czempionat.
A było to o wiele trudniejsze niż dziś. W eliminacjach 33 ówczesnych członków UEFA (dla porównania dziś jest ich 55) podzielono na siedem grup. Tylko zwycięzcy mieli zagwarantowany awans do grona finalistów, które uzupełnił gospodarz – Szwecja.
Sam turniej finałowy po raz ostatni miał się odbyć w ośmiozespołowej formule. Tak mała liczba finalistów dawała zaledwie 15 meczów – 12 w grupach, dwa w półfinałach i finał. Spotkań o trzecie miejsce od 1984 roku nie rozgrywano. Ostatni raz także za zwycięstwo w fazie grupowej, tak w eliminacjach, jak i finałach, przyznawano po dwa, a nie jak to jest do dziś, trzy punkty.
Europa się zmieniała, powstawały nowe państwa – tylko z rozpadu Jugosławii i ZSRR niemal 20, a wiele z nich wkrótce zgłosi akces w szeregi UEFA. Za cztery lata do Anglii pojedzie już 16 reprezentacji.
Żeby uzupełnić kwestie regulaminowe dodajmy jeszcze, że obrońca tytułu nie miał zagwarantowanego automatycznego awansu – inaczej niż w przypadku mistrzostw świata. Holandia szansę na drugi triumf z rzędu wywalczyła sobie zatem na boisku.
Tradycyjnie bez Polaków
W kwalifikacjach tradycyjnie przepadła za to Polska. Zresztą aż do 2006 roku naszym nigdy nie było dane zagrać w europejskim czempionacie. Co nie udało się Deynie i Bońkowi, nie mogło się udać także ich mniej utalentowanym następcom. Zwłaszcza, że na drodze znów stanęła Anglia, a oprócz niej Irlandia i słaba wówczas Turcja.
Podopieczni Andrzeja Strejlaua walczyli do końca, ale ostatecznie uplasowali się za obiema wyspiarskimi reprezentacjami. Na osłodę pozostaje remis z Anglikami w Chorzowie.
Dziennikarz, który wygrał mecz i „nielegalny” trener
Eliminacji oprócz Polski nie przebrnęły także m.in. Hiszpania, Włochy, Portugalia czy... Dania. Skandynawowie zajęli w swojej grupie drugie miejsce, tracąc punkt do Jugosławii. Mimo wygrania pięciu ostatnich spotkań szansę zaprzepaścili wcześniej – jesienią 1990 roku ulegli u siebie przybyszom z Bałkanów.
Ten mecz okazał się decydujący też z innych względów – sfrustrowani defensywną taktyką obraną przez trener Richarda Moellera Nielsena bracia Michael i Brian Laudrup zrezygnowali po nim z gry w kadrze. Jednego z nich pozbawi to udziału w niezwykłej przygodzie i życiowego sukcesu. Ich śladem pójdzie wkrótce rutynowany Johnny Molby.
Oparty na obronie plan gry nie był wówczas jedynym problemem Duńczyków. Zaliczali tez organizacyjne wpadki, które z dzisiejszego punktu widzenia są nie do pomyślenia na poziomie rozgrywek międzypaństwowych.
28 października 1987 roku Dania spacerkiem, po dwóch golach Kima Vilforta, wygrała w Szczecinie z Polską. Awans na Igrzyska Olimpijskie w Seulu mieli już niemal pewny, gdyby nie dziennikarz tygodnika „Piłka Nożna” Roman Hurkowski. Już dwa dni przed meczem łamy pisma informowały, że awizowany w wyjściowym składzie przyjezdnych Per Frimann nie może grać z powodów regulaminowych. Zagrał, a po interwencji PZPN-u UEFA zweryfikowała wynik jako 2:0 dla Polaków.
Duńczycy ledwo otrząsnęli się z szoku, jakim był brak awansu na igrzyska z powodu niedopatrzenia, a już narobili sobie jeszcze większego wstydu. Po nieudanych eliminacjach mistrzostw świata 1990 włodarze tamtejszego związku piłkarskiego doszli do wniosku, że czas niemieckiego trenera Seppa Piontka dobiegł końca.
Jego następcą miał być rodak - Horst Wohlers. Prezentacja nowego szkoleniowca zmieniła się w farsę, gdy jeden z dziennikarzy ujawnił coś, o czym najwyraźniej nie wiedzieli szefowie duńskiej federacji - Wohlers miał ważny kontrakt z Bayerem Uerdingen, a klub nie zamierzał go z niego zwalniać.
"Kadencja” Niemca potrwała jedną dobę. Po tej wpadce kolejni fachowcy odmawiali objęcia stanowiska trenera Duńczyków. W takich okolicznościach posadę otrzymał Richard Moeller Nielsen - wcześniej asystent Seppa Piontka.
EURO zamiast remontu kuchni
Po przegranych, zdawało się eliminacjach, duński szkoleniowiec postanowił zrobić sobie przerwę. Do legendy przeszła już jego wypowiedź o tym, jak planował remont kuchni po 20 latach. Zamiast tego wkrótce okazało się, że ma 10 dni na zebranie kadry.
W Jugosławii wybuchła wojna. Chorwaci, a potem też Słoweńcy odmówili gry z Serbami. Trener Ivica Osim, którego rodzina pozostawała w bombardowanym Sarajewie, na znak protestu zrezygnował z posady. Wobec tego do finałów przygotowywała się kadra złożona głównie z Serbów, pozbawiona m.in. Darko Panceva, Zvonimira Bobana i Roberta Prosineckiego, którzy rok wcześniej sensacyjnie wygrali z Crveną Zvezdą Belgrad Puchar Mistrzów.
Rozstrzygnięcie przyszło z samej góry. 30 maja 1992 roku, gdy do pierwszego gwizdka na EURO pozostawało jedenaście dni, Organizacja Narodów Zjednoczonych wydała Rezolucję nr 757, której jeden z punktów zabraniał reprezentacji Jugosławii udziału w zawodach rangi międzynarodowej z uwagi na wojnę na Bałkanach. UEFA nie miała wyboru i wykluczyła Jugosłowian z szeregu finalistów.
Nowi – starzy sąsiedzi
Ich miejsce zajęła Dania – druga w grupie eliminacyjnej. Legenda głosi, że na turniej przyjechali wprost z urlopów, ale nie do końca jest to prawda. Duńczycy na bieżąco śledzili rozwój sytuacji i spodziewali się tego co nastąpiło. Trener Nielsen miał w Kopenhadze „pod bronią” większość reprezentantów – wielu z nich występowała w miejscowym Broendby, podczas gdy tylko ósemka po za rodzimą ligą.
Nie było też przypadku w tym, że na osiem dni przed startem EURO mieli zaplanowany sparing z ZSRR. Wikingowie chcieli ciągle pozostawać w formie i to się opłaciło. Gdy okazało się, że jadą do Szwecji, nie było to dla nich wielkim zaskoczeniem, a dodatkowo przecież mieli blisko.
Podobną drogą awans wywalczyć chcieli Włosi, którzy w eliminacjach uplasowali się za rozwiązanym właśnie ZSRR. UEFA pozwoliła jednak wystąpić nowemu tworowi – Wspólnota Niepodległych Państw - i jest to wydarzenie bez precedensu. Podobnie jak ich stroje z anglojęzycznym skrótem CIS – Commonwealth of Independent States. Choć trudno uwierzyć, pod tą nazwą kryli się Rosjanie.
Zmiany następowały także u naszych pozostałych sąsiadów – Niemcy po raz pierwszy wystąpili wspólnie po zjednoczeniu RFN i NRD. Dodając do tego rozpad Czechosłowacji, który nastąpił wraz z początkiem 1993 roku wkrótce okaże się, że Polska zamiast, jak jeszcze w 1989 roku trzech, będzie miała siedmiu zupełnie innych sąsiadów.
Piłkarskie familie
Piłka nożna to jedna z niewielu dziedzin, gdzie zdarzają się prawdziwe cuda. Nadal jednak aby do nich mogło dojść muszą zostać spełnione konkretne warunki. Po za odpowiednią formą i umiejętnościami zazwyczaj potrzebna jest jeszcze fura szczęścia i słabsza dyspozycja faworytów. Wszystkie te okoliczności sprzyjały w 1992 roku Duńczykom.
Trzon reprezentacji stanowili piłkarze z najmocniejszych lig Europy. Było to duże wyróżnienie, zważywszy, że ówczesne przepisy pozwalały na występ w jednym meczu klubowym tylko trzech zagranicznych piłkarzy. Napastnicy Fleming Polvsen i Brian Laudrup grali w czołowych zespołach Bundesligi – Borussii Dortmund i Bayernie Monachium. Ten drugi dwa miesiące przed EURO zdecydował się na powrót do kadry.
Bardziej wytrwały w swoim postanowieniu okazał się jego brat – Michael – wówczas gwiazda Barcelony, w karierze piłkarz także m.in. Realu Madryt czy Juventusu Turyn.
- Bez niego drużyna grała w inny sposób. Skupiała się na defensywie i zabójczo kontratakowała. Z nim w pierwszym składzie, zespół straciłby dużo walorów obronnych - duński dziennikarz Jan Kjeldtoft widział w tym jednak pozytyw.
Brian i Michael to synowie Finna Laudrupa – wielokrotnego reprezentanta Danii. Potomkowie Michaela – Mads i Andreas także grają w piłkę, choć już bez większych sukcesów. O tym największym w historii duńskiej piłki mogą posłuchać jedynie od wujka, tata niechętnie wraca do tematu.
- To pytanie wraca do mnie często. Czy żałuję, że nie brałem w tym udziału? Zawsze odpowiadam – pewnie, że tak. To byłoby wspaniałe uczucie, podnieść ten puchar – wspominał po latach.
„Bolek” na bramce
Ostoją drużyny był bez wątpienia najlepszy bramkarz lat 90-tych – Peter Schmeichel. Jego syn ponad dwadzieścia lat później nawiąże do sukcesu ojca wygrywając z Leicester sensacyjnie mistrzostwo Premiership. Peter takich tytułów nazbierał aż pięć będąc podporą Manchesteru United za czasów Alexa Fergusona. Z jego osobą związany jest też polski wątek w tej historii – legendarny bramkarz miał ojca Polaka, który na drugie imię nadał mu Bolesław.
Inny były gracz Czerwonych Diabłów – John Sivebaek – stanowił o sile defensywy Wikingów. W barwach United rozegrał tylko jeden sezon i strzelił jednego gola – ale było to trafienie niezwykłe, bo pierwsze za kadencji Sir Alexa Fergusona.
Oprócz wyżej wymienionych największym atutem Duńczyków było zgranie – większość piłkarzy znała się z młodzieżówki, którą przez lata prowadził Richard Moeller Nielsen.
Pomarańczowa dominacja
WNP, mistrzowie Świata Niemcy oraz obrońcy tytułu w Europie – Holandia- trafili do grupy z debiutującą w finałach Szkocją.
Faworytami byli Oranje, którzy w swoich szeregach mieli tercet gwiazd Milanu – Marco Van Basten, Ruud Gullit, Frank Rijkaard. Oprócz nich obrońca Barcelony Ronald Koeman, czy wchodzący z przytupem w dorosły futbol Dennis Bergkamp.
Słabszy okres przeżywali po zmianach ustrojowych Niemcy. Choć akcje pochodzącego z NRD Mathiasa Sammera z kolegami z byłej RFN były symbolem zmian, reprezentacja naszych zachodnich sąsiadów musiała jeszcze przywyknąć do nowej sytuacji i zniwelować różnice kulturowe powstałe przez lata po dwóch stronach Żelaznej Kurtyny.
Zgodnie z przewidywaniami grupę wygrali Holendrzy. W ostatnim meczu pokonali 3:1 Niemców i niemal nie wyrzucili ich za burtę. Z pomocą przyszli jednak Szkoci, którzy po dwóch porażkach w pierwszych meczach, w trzecim nie tylko uratowali honor, ale też zdobyli swoje pierwsze punkty i bramki w historii startów w finałach mistrzostw Europy pokonując 3:0 Wspólnotę Niepodległych Państw.
Faworyci grali dalej, ale tylko jeden – ten w pomarańczowych barwach – pokazywał dyspozycję dającą nadzieję na końcowy sukces. Niemców prowadził Thomas Hessler – malutki wzrostem, ale wielki duchem pomocnik AS Romy. Po za nim ciężko było jednak wskazać piłkarzy będących w formie.
Pożegnanie legend
Euro 2020. Polacy powtórzą wynik z poprzednich ME? Jakub Moder: stać nas na dużo
Ciekawiej było w grupie A, do której obok gospodarzy trafili Duńczycy, Anglicy i Francuzi. „Trójkolorowi” w eliminacjach wygrali wszystkie mecze. Anglicy, mimo tego, że znajdowali się właśnie w trakcie wymiany pokoleniowej, byli drugim faworytem do awansu. Skandynawowie mieli stanowić tło tej rywalizacji.
Ten powszechny pogląd zweryfikowała już pierwsza kolejka zmagań. Szwedzi długo prowadzili z podopiecznymi Michela Platiniego i dopiero gol największej gwiazdy – Jean Pierre Papina – dał Francuzom remis. Podziałem punktów, tyle że po bezbramkowym wyniku, zakończyło się tez spotkanie Danii z Anglią. Tam bohater był jeden – bramkarz drużyny występującej w roli Kopciuszka – Peter Schmeichel.
W drugiej kolejce Anglicy ponownie zagrali na „0” z tyłu i z przodu remisując po bezbarwnym meczu z Francuzami. Szwedzi, po golu rewelacyjnego Thomasa Brolina, wygrali 1:0 z Danią i przed ostatnią serią spotkań każda z drużyn miała szanse na awans.
Zdecydowanie najmniejsze jednak Dania – oprócz – co już wydawało się niemożliwe – pokonania Papina i spółki musieli liczyć na wygraną Szwedów z synami Albionu. Po dwóch meczach „duński dynamit” – tej nazwy dorobili się już w latach 80-tych – miał 1 punkt i 0 strzelonych goli.
I wtedy narodzili się kolejni – po Schmeichelu – bohaterowie. Bramki niechcianego w drugoligowej włoskiej Pisie Henrika Larsena i rezerwowego Larsa Elstrupa dały sensacyjną wygraną. Dodatkowo w rozgrywanym równolegle meczu gol Brolina zapewnił w końcówce wygraną Szwecji nad Anglią. Sensacja – Skandynawowie grają dalej, faworyci jadą do domów.
Z reprezentacyjnym futbolem żegnały się legendy – dla zdjętego przy stanie 1:1 Garego Linekera był to ostatni mecz w kadrze. Swój dorobek zamknął 48 golami, w tym 6 wbitych Polakom. Tylko jednego brakowało mu wówczas do rekordu Bobby Charltona. Ich obu po latach przebije dopiero Wayne Rooney.
Tuż po odpadnięciu rezygnację ogłosił też trener Francuzów – Michel Platini. W nowej roli nie powtórzył sukcesu z boiska, gdzie w 1984 roku niemal w pojedynkę ogrywał kolejnych rywali.
Trzy mecze, prysznic i do domu?
Duńczycy, również mający długa historię nieudanych startów w najważniejszych imprezach, podobnie jak Polacy mają na taką okoliczność powiedzenie 0 trzy mecze, prysznic i do domu.
- Nie mogliśmy nikogo zawieść, bo nikt na nas nie stawiał. Każdy inny wynik niż komplet porażek po 0:5 przed turniejem przyjęlibyśmy za sukces - mówił po turnieju jeden z jego bohaterów – Kim Vilfort.
Skrzydłowy Broendby Kopenhaga w decydującym o wyjściu z grupy spotkaniu nie zagrał. W trybie nagłym wyjechał do przebywającej w szpitalu chorej na białaczkę córki, której stan, wbrew wcześniejszym zapowiedziom, pogorszył się. Na prośbę 7-letniej Line przed półfinałem ponownie dołączył do kolegów.
Ten etap, jak to często bywa, przyniósł najwięcej emocji. Najpierw gospodarze, ku rozpaczy publiczności, ulegli 2:3 Niemcom. Przed meczem wielu ekspertów widziało faworytów właśnie w Szwedach, którzy zostawili dużo lepsze wrażenie dobrą grą w fazie grupowej. W bezpośrednim pojedynku zatriumfowało niemieckie doświadczenie oraz więcej indywidualności.
Drugi półfinał okazał się najlepszym widowiskiem całego turnieju. Mecz życia rozegrał Henrik Larsen, strzelec dwóch goli, który imprezę rozpoczynał jako rezerwowy. Holendrzy dwukrotnie wyrównywali za sprawą swoich gwiazd - Bergkampa i Rijkaarda. Po trafieniu tego drugiego, gdy do końca pozostawało pięć minut, wydawało się, że z Duńczyków uszło powietrze. Słaniając się na nogach dotrwali jednak najpierw do dogrywki a potem rzutów karnych, ponownie głównie dzięki Peterowi Schemichelowi.
Z „jedenastek” zawodzili najwięksi – Deyna, Platini, Baggio, Beckham... Tym razem padło na inną ikonę futbolu – Marco Van Bastena. Jego intencje wyczuł duński bramkarz, pozostali się nie mylili.
Van Basten zaś dołączył do wielkich, którzy mistrzostwami w Szwecji żegnali się z reprezentacyjnym futbolem. Wkrótce, nękany kontuzjami, jeden z najlepszych napastników lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych zakończy karierę w wieku zaledwie 28 lat.
Cud tylko na boisku
26 czerwca 1992 roku, na stadionie w Gotteborgu, gdzie trzy lata później awans do Ligi Mistrzów świętować będzie warszawska Legia, Vilfort i koledzy stanęli przed szansą wygrania Mistrzostw Europy – turnieju, do którego nawet się nie zakwalifikowali.
Początki meczu były trudne. Klinsmann, Hessler, Riedle atakowali, ale na przeszkodzie zawsze stawał Schmeichel. Za to już w 18 minucie strzał życia Johna Jensena dał prowadzenie Danii.
Godzinę, często desperackiej i szczęśliwej obrony, później nastąpiła pierwsza, ta szczęśliwa część epilogu romantycznej historii o triumfie drużyny, na którą nikt nie stawiał.
Nikt też nie mógł wyobrazić sobie lepszego jej zwieńczenia, przynajmniej na boisku. Do końca meczu pozostawał niespełna kwadrans gdy piłkę w okolicach niemieckiego pola karnego otrzymał Kim Vilfort, który przed meczem finałowym ponownie był w ojczyźnie odwiedzić córkę w szpitalu. Wydawało się, że jego strzał minimalnie minie bramkę, jednak piłka odbiła się od słupka i wtoczyła do bramki. 2:0, to był ostatni gol turnieju, autorstwa człowieka, którego walkę z życiowym dramatem od kilku dni śledziła cała Europa.
Podobno przed strzałem Vilfort pomógł sobie ręką, ale nawet jeśli, to w tym przypadku, była to prawdziwa „ręka Boga”, inaczej niż kilka lat wcześniej u Diego Maradony.
Finał zakończył się wynikiem 2:0. O sukcesie, pod nieobecność lidera, przesądził zgrany zespół i genialny bramkarz.
Tragiczny epilog miała jednak znacznie ważniejsza walka. Kilka tygodni po tym jak Kim Vilfort trafieniem przypieczętował tytuł, jego córka przegrała z białaczką.
- Na tych mistrzostwach nasza drużyna miała 21 , a nie 20 zawodników – mówił trener Richard Moeller Nielsen, nawiązując do siedmioletniej Line.
Mimo tego cud wydarzył się jedynie na boisku,
Nadzieja dla Polski i... Grosika?
Historia sensacyjnego Mistrzostwa Duńczyków do dziś stanowi inspirację dla maluczkich startujących w finałach wielkich imprez. Pełnymi garściami może z niej korzystać zatem reprezentacja Polski, której szanse na końcowy triumf wcale nie stoją obecnie niżej niż Schmeichela i kolegów w 1992 roku. Nadziei nie powinien też tracić Kamil Grosicki – bo skoro mistrzostwa można wygrać bez zakwalifikowania się, to jest możliwe również, żeby na nich zagrać mimo braku powołania. Nie potrzeba nawet wojny, wystarczy pech jednego z kolegów, czego oczywiście nikomu nie życzymy.
1996: Football’s coming home
W kolejnym odcinku przeniesiemy się do Anglii, gdzie w myśl przeboju zespołu Three Lions „Futbol wrócił do domu”. „Duński dynamit” pojawi się ponownie, ale już nie w głównych rolach. Te odgrywać będą odradzający się w nowej rzeczywistości Niemcy i Czesi. Mimo zwiększenia liczby finalistów do 16 ponownie zabraknie miejsca dla Polaków, a ostatni gol turnieju przedwcześnie zakończy jedyny taki finał.
Polacy rozpoczną udział w Euro 2024 od starcia z Holandią (16 czerwca, Hamburg) >>> CZYTAJ WIĘCEJ
Potem zmierzą się z Austrią (21 czerwca, Berlin)>>> CZYTAJ WIĘCEJ
Mecz z Francją (25 czerwca, Dortmund) >>> CZYTAJ WIĘCEJ
Awans do 1/8 finału wywalczą po dwa zespoły z każdej grupy i cztery reprezentacje z trzecich miejsc.
red/
