Pierwsze wizerunki Chrystusa Frasobliwego pojawiły się w końcu XIV wieku w Niemczech, Austrii i Niderlandach. Historycy sztuki wiążą pojawienie się tego wizerunku z nurtem nazywanym devotio moderna (łac. nowoczesna pobożność), który kładł nacisk na ludzką naturę Chrystusa stawiając go za wzór do naśladowania dla wiernych. Z zachodu Europy wizerunek Chrystusa Frasobliwego przeniknął do Polski, pojawiając się najpierw na Śląsku i Pomorzu, a następnie przenikając do sztuki ludowej, gdzie mocno się zakorzenił. Tę popularność należy tłumaczyć tym, że wierny mógł dostrzec w zafrasowanym Bogu swoje własne problemy, a także wątpliwości co do sensu cierpień i ofiar, w które obfituje los człowieka.
Skulona postać przysiadająca na kamieniu ma spuszczony wzrok. W smutnym zadumaniu oczekuje na przybicie do krzyża...
Cur Deus homo?
Chrystus Frasobliwy, w Krakowskiem zwany Wielką Świętą Turbacyją, Żałośliwym, Starośliwym, Płaczebogiem na Kaszubach, a na Podhalu Miłosierdziem, to zobrazowanie dogmatu o Wcieleniu w stopniu najwyższym, ukazującym Boga, który jest podatny na cierpienie. To konfrontacja z sensem jego męki - przyszedł bowiem na świat, by cierpieć i zbawić ludzkość. W Pasji Chrystus Frasobliwy jest uosobieniem Męki Pańskiej - stąd rany rąk, nóg i boku.
Chrystus Frasobliwy, Górka Lubartowska, 1890-1910, Muzeum Narodowe w Lublinie, E/4701/ML
To ikona polskiej sztuki ludowej, ale także i litewskiej. Kojarzy się powszechnie z rzeźbą ludową, dawniej uważany był za wybitnie polski motyw po wojnie był bardzo chętnie kradziony z kapliczek. - Wyzyskiwany, uciemiężony polski chłop zyskuje w tej rzeźbie swoje artystyczne i duchowe simulacrum, nic więc dziwnego, że wizerunek był tak popularny na polskiej wsi, stając się autentycznie chłopskim Bogiem - tłumaczy Łukasz Ciemiński.
Jest wiele elementów charakteryzujących tę rzeźbę:
- Chrystus jest obnażony, mając na sobie jedynie przepaskę na biodrach (z wyjątkami na Kurpiach czy na Podhalu)
- na głowie Chrystusa jest korona cierniowa spleciona z głogu morskiego
- Chrystus siedzi na kamieniu lub na skale
- głowa opiera się na dłoni, będąc uniwersalnym motywem zafrasowania i smutku
- czasami Chrystus trzyma trzcinę albo kij, a pod stopami ma czaszkę Adama
1. Chrystus Frasobliwy, Szczebrzeszyn, 1845-1855, Muzeum Narodowe w Lublinie, E/12878/ML 2. Chrystus Frasobliwy, Lubelszczyzna, 1906, Muzeum Narodowe w Lublinie, E/356/ML 3. Chrystus Frasobliwy, Puszcza Solska, 1801-1900, Muzeum Narodowe w Lublinie, E/358/ML
Na wsi polskiej funkcjonował przede wszystkim w kapliczkach, w domach przechowywano pod nim pieniądze, traktowano jako stróża domowego. Stał się wyrazem udręczonego ludu, ale i idei narodowej, bo powszechnie był rzeźbiony przez powstańców po upadku powstania styczniowego. Po dziś dzień jest wyrazem litewskiego ducha narodowego. Ten motyw był bardzo ważny także w folklorze rosyjskim.
W Polsce jego przedstawienia realizują rozmaite grupy regionalne, jak:
- grupa podhalańska (współcześnie u Bolesława i Mariana Bednarza)
- grupa rzeszowska
- grupa śląska
- grupa kurpiowska (Jan Rogiński)
- grupa mazowiecka
***
Tytuł audycji: Pasja według Łukasza
Opowiadał: Łukasz Ciemiński (etnograf, historyk sztuki)
Data emisji: 17.02.2024
Godzina emisji: 8.50
