Haman ustalił (w drodze losowania) termin zgładzenia wszystkich Żydów na 14 dzień miesiąca adar (przełom lutego i marca według kalendarza gregoriańskiego, którym obecnie się posługujemy), a historia ta opisana została w Księdze Estery.
Kiedy podczas czytań, których słuchają w wielkim skupieniu zebrani w synagodze mężczyźni i kobiety, pada imię Hamana - nieprzyjaciela Żydów, wszyscy obecni mają obowiązek zagłuszyć je głośno krzycząc, gwiżdżąc i hałasując drewnianymi kołatkami i grzechotkami.
Żydówka Estera, przybrana córka Mordechaja (Mordocheusza), była mądra i piękna. Jej niezwykłej urodzie nie oparł się nawet władca Achaszwerosz. Przyjął ją do swego domu i łoża, a według niektórych zapisów pojął za żonę, oddaliwszy pierwszą małżonkę, królową Waszti.
Esterze udało się zdemaskować przed królem zbrodnicze plany Hamana wobec jej rodaków, oskarżyła zdrajcę o próbę gwałtu i wymogła wydanie wyroku śmierci nie tylko na niego samego, ale także na wszystkich licznych jego sprzymierzeńców. Wyginęli oni w krwawej walce, której przewodził Mordocheusz, stoczonej trzynastego dnia miesiąca adar, a więc w tym samym dniu, w którym odbyć się miała rzeź Żydów.
Od tego czasu, w diasporach żydowskich, w różnych częściach świata, także w Polsce, w miesiącu adar świętuje się w trzydniowy Purim, radosny, żydowski karnawał.
Dnia 13 adar w czynnych synagogach czytane są teksty z Księgi Estery spisane na pergaminowym zwoju:
A Mordocheusz, wychodząc z pałacu i od oczu królewskich świecił się w szatach królewskich, to jest w hiacyntowych i w białych, nosząc na głowie koronę złotą i odziany płaszczem jedwabnym i szarłatowym. I wszystko miasto weseliło się i radowało. A Żydom nowa światłość zdała się wschodzić - wesele cześć i tańce (Ks.Estery 8, 15-16).
Kiedy podczas czytań, których słuchają w wielkim skupieniu zebrani w synagodze mężczyźni i kobiety, pada imię Hamana - nieprzyjaciela Żydów, wszyscy obecni mają obowiązek zagłuszyć je, głośno krzycząc, gwiżdżąc i hałasując drewnianymi kołatkami i grzechotkami.
Esterze udało się zdemaskować przed królem zbrodnicze plany Hamana wobec jej rodaków, oskarżyła zdrajcę o próbę gwałtu i wymogła wydanie wyroku śmierci, nie tylko na niego samego, ale także na wszystkich licznych jego sprzymierzeńców. Wyginęli oni w krwawej walce, której przewodził Mordocheusz, stoczonej trzynastego miesiąca adar, a więc w tym samym dniu, w którym odbyć się miała rzeź Żydów.
Po nabożeństwie, a także w kolejnych dniach w ortodoksyjnych rodzinach żydowskich, czas upływa na wesołych spotkaniach rodzinnych i sąsiedzkich, zabawach, poczęstunkach i wymianie prezentów, a są to z reguły różne purynowe smakołyki, mięsa i słodkie wypieki, pięknie ułożone na talerzu i zawinięte w serwetę oraz flaszki z dobrym trunkiem. Pije się bowiem w tych dniach sporo alkoholu. Wszyscy bywają na lekkim rauszu i jest to jak najlepiej widziane, bo jest znakiem świątecznej, upajającej radości.
Ciasteczka purimowe zwane Uszami Hamana. Foto: Shutterstock
Dzieci dostają w upominku ciasteczka i różne inne łakocie oraz pieniądze tzw. purimowe - purim gełt (jid).
Zwyczaj nakazuje, aby obdarować świątecznym jadłem oraz datkiem pieniężnym samotnych i ubogich. Wysokość tej jałmużny powinna wynosić równowartość przynajmniej dwóch obfitych posiłków dla dwóch biednych Żydów.
W doskonałym purimowym menu znajdują się liczne potrawy, oczywiście koszerne. "Koszerny" od hebr. kashér, czyli czysty, właściwy, odpowiedni do spożycia. Prawa o koszernym jedzeniu określa Tora. Zawarte są tam przepisy określające, jakie produkty spożywcze są zabronione, jakie dozwolone i w jaki sposób te dozwolone produkty muszą być produkowane, przetwarzane i przygotowywane, aby można je było spożywać bez obawy naruszenia prawa. Wychwalają je pisarze polscy żydowskiego pochodzenia, (m.in. I.B. Singer w swym Upominku purynowym), wspominając, jak to cynamonem, szafranem, świeżym ciastem i pieczonym indykiem pachniały w Purim ulice Krochmalna i Nalewki w Warszawie i całe żydowskie dzielnice innych polskich miast i miasteczek.
Bardzo popularne i typowe dla Purim były hamantaszki - trójkątne ciasteczka w formie małych kopert, wypełnione nadzieniem makowym lub orzechowym, także ciasteczka królowej Estery z ciasta zagniatanego z makiem oraz maślane ciasteczka z cynamonem i kniszki (placuszki) kartoflane z gęsią wątróbką. Przyrządzano faszerowanego indyka, wołowinę duszoną z soczewicą i ryżem, grochowe "kiełbaski", kartoflane pierożki z mięsem i wiele innych dań i wypieków.
Jeszcze na przełomie XIX i XX w. oraz na początku XX wieku święto Purim słynęło z tradycyjnych, barwnych ulicznych pochodów zamaskowanych często przebierańców.
Obyczaj dopuszczał wyjątkowo, aby mężczyźni przebierali się za kobiety i odgrywali różne zabawne scenki, ale głównie historię Estery. Podczas tych pochodów i przedstawień niekiedy palono lub wieszano szmacianą kukłę wyobrażającą Hamana. Pochody i uliczne przedstawienia purimowe dały początek późniejszemu oryginalnemu teatrowi żydowskiemu.
Święto Purim obchodzone w izraelskiej szkole. Foto: Shutterstock
Jest to ciekawa i unikalna gałąź teatru tworzonego i wystawianego przez Żydów, którego głównym nurtem jest klasyka literatury żydowskiej.
Obecnie jedynym takim czynnym teatrem działającym w Polsce i jednym z dwóch w Europie jest Teatr Żydowski im. Estery i Idy Kamińskich w Warszawie przy ul. Senatorskiej. Teatr powstał w 1950 roku z połączenia dwóch teatrów żydowskich, Dolnośląskiego Teatru Żydowskiego we Wrocławiu i Teatru Żydowskiego w Łodzi, które początkowo dawały przedstawienia w swych miastach, a gościnnie także w teatrach innych miast całej Polski. W 1955 r. teatr przeniósł się na stałe do Warszawy i wystawia sztuki w języku jidysz oraz po polsku. W czasie spektakli granych w jidysz widzowie mogą korzystać ze słuchawek z tłumaczeniem na język polski.
Niezapomniane kreacje aktorskie stworzyli, grający na scenie tego teatru tacy artyści jak Estera Rachel Kamińska i jej córka Ida Kamińska, jedna z największych aktorek w historii żydowskiej sceny teatralnej, Szymon Szurmiej, wybitny aktor charakterystyczny, reżyser ponad 40 sztuk teatralnych, wieloletni dyrektor naczelny i artystyczny teatru, czy Gołda Tencer, aktorka, piosenkarka i reżyserka, założycielka Fundacji Shalom, działającej na rzecz kultywowania tradycji żydowskich w Polsce.
Barbara Ogrodowska
***
Po więcej tekstów na temat świąt w Polsce zapraszamy do działu Świętujemy
