Nouruz, dosłownie „nowy dzień”, to najważniejsze i najradośniejsze święto w kalendarzu zaratusztrian. Badacze nie są pewni początków tej religii, jednak wiadomo, że miała status państwowy w czasie panowania perskiej dynastii Sasanidów (224–651 r.), a prawdopodobnie i wcześniej, za panowania Achemenidów (550–330 p.n.e.). Zaratusztrianizm jest oparty na wierze, że światem rządzą dwie przeciwstawne, ścierające się siły – dobro i zło, światło i ciemność, prawda i kłamstwo. Nouruz, przypadający na początku wiosny, kiedy słońce zaczyna odzyskiwać swoją moc, pokonywać zimowy chłód i ciemność, był corocznym symbolem zwycięstwa dobra nad złem.
W VII wieku po inwazji arabskiej Persowie przyjęli islam, ale obchody Nouruzu nie zaniknęły. Od czasu do czasu ze strony środowisk religijnych pojawiały się próby wyeliminowania tego zwyczaju jako niemuzułmańskiego. Jednak większość dynastii panujących na obszarze Persji także obchodziło Nouruz, tym samym nie pozwalając, aby zwyczaj odszedł w zapomnienie. Był on stałym elementem obrzędowości dworskiej. Szczególnie dobrze znane ze źródeł pisanych są obchody na dworze dynastii Safawidów (od XVI do XVIII wieku), do których należały wystawne przyjęcia w ogrodzie, uczty, obdarowywanie się prezentami.
Dziś Nouruz pozostaje najważniejszym świętem Irańczyków. Po rewolucji islamskiej z 1979 r. władze początkowo podjęły próby stłumienia tej tradycji. Ale to podejście zostało wkrótce złagodzone: reżim chciał być postrzegany jako dumny z starożytnego dziedzictwa perskiego, a wzmacnianie ducha narodu było szczególnie istotne w obliczu wojny iracko-irańskiej. Dodatkowo potwierdzone w dyskursie teologicznym świętowanie Nouruzu w czasach Safawidów pozwoliło włączyć obchody do tradycji religijnej Iranu (szyickiej).
W oczekiwaniu na rozpoczęcie Nowego Roku rodzina zbiera się przy specjalnie zastawionym stole, zwanym haft sin, czyli „siedem sin”. Musi się na nim znaleźć siedem przedmiotów, których nazwy rozpoczynają się na perską literę س „sin”.
Obchody Nowego Roku poprzedza zwykle sprzątanie domów, kupowanie ubrań, by pierwszego dnia móc założyć przynajmniej jeden nowy element garderoby. Na dwa tygodnie przed Nouruzem wysiewa się pszenicę lub jęczmień, które potem będą wystawione na świątecznym stole. Dokładny moment rozpoczęcia Nowego Roku wytycza słońce przechodzące przez punkt równonocy, który każdorazowo przypada o innej porze dnia. W oczekiwaniu na rozpoczęcie Nowego Roku rodzina zbiera się przy specjalnie zastawionym stole, zwanym haft sin, czyli „siedem sin”. Musi się na nim znaleźć siedem przedmiotów, których nazwy rozpoczynają się na perską literę س „sin”. Według najbardziej popularnego zestawu mogą to być: sabze – kiełkujące zielone nasiona, samanu – rodzaj słodkiego deseru z pszenicy, sendżed – suszone owoce oliwnika perskiego, serke – ocet, sib – jabłko, sir – czosnek, sekka – monety. Oprócz tego na stole umieszcza się kwiaty, księgę (Koran, wiersze Hafiza lub „Księgę królewską” Firdausiego), złotą rybkę w szklanej kuli, a także pisanki. Na środku stoi lustro, a po jego bokach świece. Pochodzenie haft sin nie jest jasne, a w obecnym kształcie zwyczaj znany jest dopiero prawdopodobnie od około stu lat. Każdemu z przedmiotów przypisuje się specjalnie znaczenie, związane głównie z płodnością, odnowieniem i energią życiową. Gdy tylko Nowy Rok rozpoczyna się obecni przy stole członkowie rodziny składają sobie życzenia. Następnie rozdaje się słodycze, orzechy, kolorowe jajka i pije wodę, co ma przynieść zdrowie i szczęście.
Dalsze obchody Nowego Roku trwają trzynaście dni. W tym czasie krewni, przyjaciele i znajomi odwiedzają się nawzajem, podróżują. Tradycyjnie towarzyszą temu rozmaite rytuały, odnoszące się symbolicznie do zwycięstwa dobra nad złem, światła nad ciemnością, wiosny nad zimą.
dr Magdalena Ginter-Frołow, kuratorka kolekcji islamskiej – Bliski Wschód i muzułmańska Azja Centralna
***
Więcej artykułów z cyklu - w zakładce Świętujemy.
