Historia

Sejm Rozbiorowy i jego skutki dla Rzeczypospolitej

Ostatnia aktualizacja: 30.09.2024 05:40
- Sejm od samego początku został uznany jako skonfederowany. Wykorzystano sytuację, że do takiego sejmu mogli dołączyć tylko Ci, którzy popierali konfederację, a więc zamierzenia organizatorów sejmu – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Jacek Staszewski. 251 lat temu, 30 września 1773 roku, obradujący w Warszawie Sejm ratyfikował traktaty rozbiorowe. 
Protest Reytana na obrazie Jana Matejki (1866)
Protest Reytana na obrazie Jana Matejki (1866)Foto: Wikipedia/domena publiczna

I rozbiór Polski

Po zajęciu przez Prusy i Austrię fragmentów ziem polskich ogarniętych partyzantką barską caryca Katarzyna II podjęła ostateczną decyzję o rozbiorze Rzeczypospolitej z udziałem dwóch pozostałych mocarstw Europy Środkowej. 5 sierpnia 1772 w Petersburgu podpisano traktat rozbiorowy. Na jego mocy Rzeczpospolita utraciła łącznie 211 tys. km kwadratowych powierzchni i około 4,6 mieszkańców.


Posłuchaj
06:32 historia polski cz_187____2415_03_iv_tr_0-0_10230769364c9a77[00].mp3 Sejm rozbiorowy i i powołanie Komisji Edukacji Narodowej - komentarz historyka prof. Jacka Staszewskiego. (PR, 27.03.2003)

 

Sejm Rozbiorowy

19 kwietnia 1773 roku na żądanie zaborców powołano w Warszawie Sejm Rozbiorowy, aby zatwierdzić cesję zabranych ziem Rzeczypospolitej. Trwał on prawie dwa lata i zakończył się 11 kwietnia 1775 roku uchwaleniem szeregu decyzji, istotnych dla dalszych losów państwowości polskiej.

Marszałkiem sejmu został Adam Poniński – szlachcic pozostający na utrzymaniu rosyjskim i w pełni lojalny Katarzynie II. Przeciw niemu uformowała się opozycja z posłami Tadeuszem Reytanem i Tadeuszem Korsakiem na czele. To właśnie tutaj odbyła się znana scena, uwieczniona na obrazie Jana Matejki. Reytan położył się na progu drzwi wejściowych do Sali obrad zapowiadając, że nie wpuści nikogo, ponieważ złamana została zasada wolnego sejmu. Po 36 godzinach bez jedzenia i picia, wyczerpany nerwowo i fizycznie opuścił salę sejmową.

Jego bohaterski opór, uznawany za jedną z ostatnich pozytywnych prób zastosowania liberum veto, nie przeszkodził jednak w ratyfikacji I rozbioru przez Sejm. Ostatecznie nastąpiło to 30 września 1773 roku.

- Sejm od samego początku został uznany jako skonfederowany. Wykorzystano sytuację, że do takiego sejmu mogli dołączyć tylko Ci, którzy popierali konfederację, a więc zamierzenia organizatorów sejmu – mówił na antenie Polskiego Radia prof. Jacek Staszewski.

Dodatkowo RP zawarła układy handlowe z zaborcami, w tym bardzo niekorzystny traktat celny z Prusami, izolujący kluczowy dotąd Gdańsk. W 1774 roku jedna z najważniejszych osób w państwie, hetman wielki koronny Franciszek Ksawery Branicki przeszedł do antykrólewskiej opozycji, skupiając wokół siebie rzesze niezadowolonej szlachty. Przyszły targowiczanin stał się symbolem zdrady narodowej.

Komisja Edukacji Narodowej

W uchwałach Sejmu Rozbiorowego można jednak dostrzec także zmiany, które pozytywnie wpłynęły na historię Polski.

W czasie jałowych debat sejmowych do Polski dotarła wieść, że papież Klemens XIV rozwiązał zakon jezuitów. Doprowadziło to do zupełnie nowej sytuacji szkolnictwa w Polsce, gdyż do tej pory to szkoły jezuickie kształciły młodzież szlachecką. W tej sytuacji 14 października 1773 roku powołano Komisję Edukacji Narodowej.

Prace nad reformą trwały szereg lat. Dopiero dziesięć lat później wydano ustawę szkolną, która ostatecznie ukształtowała szkolnictwo w Polsce. - Komisja Edukacji Narodowej była pierwszym ministerstwem oświaty w Europie – zaznaczył historyk.

mjm

Czytaj także

Hugo Kołłątaj. Kontrowersyjny twórca Konstytucji 3 maja

Ostatnia aktualizacja: 01.04.2024 05:50
Duchowny i uczony, uczestnik prac Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Hugo Kołłątaj herbu Kotwica urodził się 1 kwietnia 1750 roku w Dederkałach Wielkich na Wołyniu.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Konfederacja barska. Żałosne skutki szlachetnego zrywu

Ostatnia aktualizacja: 29.02.2024 05:40
Ten zbrojny związek przedstawicieli stanu szlacheckiego był pierwszym w Polsce powstaniem narodowym - taką opinię o konfederacji barskiej ma część historyków. Została ona zawiązana w podolskim Barze 256 lat temu, 29 lutego 1768 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Komisja Edukacji Narodowej - oświecony jak Polak

Ostatnia aktualizacja: 14.10.2022 05:58
Akt powołania Komisji Edukacji Narodowej wydał sejm zatwierdzający jednocześnie I rozbiór Polski. W cieniu narodowej tragedii reforma oświaty była najważniejszym sposobem ratowania państwa.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Traktat Loewenwolda. "Trzy orły rozszarpują Rzeczpospolitą"

Ostatnia aktualizacja: 13.09.2024 05:42
- Trzy czarne orły obsiadły Polskę niczym kruki – mówił prof. Paweł Wieczorkiewicz o przymierzu zawartym przez przyszłych zaborców w audycji "Piękny i bestia" Arkadiusza Ekierta.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Święte Przymierze. Hipokryci na straży starego porządku

Ostatnia aktualizacja: 26.09.2024 05:50
- Kongres wiedeński nie oznaczał tylko stworzenia nowego ładu geopolitycznego w Europie. Jego architekci chcieli cofnąć koło historii i wraz z klęską Napoleona pogrzebać idee, które jego armia rozprzestrzeniła po niemal całym kontynencie – wyjaśniał prof. Rafał Habielski na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Czy Polska mogła uniknąć rozbiorów? 252. rocznica I rozbioru Rzeczpospolitej

Ostatnia aktualizacja: 05.08.2024 05:40
"Trzy upiorzyce wyssały z Polski życie państwowe. Były to siostry rodzone – konfederacje barska, radomska i targowicka. Z tych trzech sióstr upiorzycą najwinniejszą, bo najzgubniejszą była niewątpliwie konfederacja barska. Gdyby nie ona państwo polskie nie upadłoby w XVIII wieku" – pisał Stanisław Cat-Mackiewicz.
rozwiń zwiń