Po raz pierwszy obraz wystawiono 130 lat temu, 5 czerwca 1894 roku we Lwowie.
Podczas malowania "Panoramy Racławickiej" pomagali także: Ludwik Boller, Tadeusz Popiel, Zygmunt Rozwadowski, Teodor Axentowicz, Włodzimierz Tetmajer, Wincenty Wodzinowski i Michał Sozański.
W 100-lecie insurekcji
"Panoramę Racławicką" zamówiła w 1893 roku Rada Miasta Lwowa. Obraz miał powstać z okazji 100. rocznicy insurekcji kościuszkowskiej i zwycięskiej bitwy pod Racławicami. Projektem dowodził Jan Styka, który do współpracy zaprosił Wojciecha Kossaka i innych malarzy. Obraz miał być główną atrakcją na otwarciu Powszechnej Wystawy Krajowej we Lwowie.
– Rocznica insurekcji była jednym z tych wielkich przedsięwzięć ówczesnej polskiej elity, która pobudzała ducha narodowego, przypominała przeszłość historyczną, przypominała dni chwały i sławy – podkreślał płk dr Tadeusz Rawski w aud. Elżbiety Kollat "Kulisy historii".
Gen. Tadeusz Kościuszko pod Racławicami (fragm. "Panoramy Racławickiej" Jana Styki, Wojciecha Kossaka i innych), fot. Andrzej Otrębski (14.08.2013), Wikipedia/CreativeCommons
Modna gigantomania
W tym czasie tworzenie panoram było zjawiskiem popularnym w Europie. Szczególnie do przedstawiania na dziełach tych rozmiarów nadawały się sceny bitew czy wydarzeń o charakterze religijnym. Malowidło dzięki specjalnej perspektywie, owalnemu kształtowi i oświetleniu przenosi widza w inną rzeczywistość i inny czas. "Panorama Racławicka" ma wymiary 15x114 metrów.
– "Panorama" jest nie tylko symbolem obrony wielkich ideałów wolności i godności narodowej, ale to jest też symbol demokracji – podkreślał prof. Alfred Jahn. – Dlatego ten obraz jest tak ogromnie wymowny.
Prawda historyczna na obrazie
– Panorama wiernie przedstawia przebieg bitwy pod Racławicami – zapewniał dr Tadeusz Rawski. – Przedstawia w oparciu o ówczesny zasób wiedzy historycznej. Styka, Kossak czy Boller dokonali na podstawie tej wiedzy prezentacji tej bitwy, z jednym zastrzeżeniem, że poszczególne wypadki były umiejscowione inaczej, ale to wynikało z potrzeb konstrukcji tego dzieła.
Obraz przedstawia wszystkie etapy bitwy pod Racławicami. Najważniejsze wydarzenie bitwy, czyli atak kolumny szturmowej ma również zasadnicze znaczenie w kompozycji "Panoramy". Czy gdyby "Panoramę" malowano dziś, w oparciu o obecną wiedzę historyczną, wyglądałaby ona inaczej?
– Można by się zastanowić nad zmianą mundurów, dziś wiemy więcej, jak byli ubrani żołnierze kilku pułków, można by zastanowić się nad sukmaną Kościuszki – zaznaczał dr Tadeusz Rawski. – Ale są to rzeczy minimalne.
32:28 Panorama Racławicka.mp3 Styka czy Kossak – który z twórców wniósł większy wkład w dzieło "Panoramy Racławickiej"? Audycja Elżbiety Kollat z cyklu "Kulisy historii". (PR, 28.09.1985)
Kto jest ważniejszym autorem?
Przez lata toczył się spór o to, kto namalował więcej. Po śmierci Jana Styki główne zasługi przypisywał sobie Wojciech Kossak. Historyk sztuki Kazimierz Olszański obliczył, że spod pędzla Kossaka pochodziło 70% obrazu. W czasie pierwszych miesięcy po otwarciu "Panoramy Racławickiej" zwiedziło ją kilkaset tysięcy ludzi. W 1912 roku groziło jej pocięcie na kawałki i rozdzielenie miedzy akcjonariuszy upadłej spółki, która była jej właścicielem. Władze miasta Lwowa jednak odkupiły obraz. Z kolei w 1918 roku podczas walki o Lwów w malowidle powstaje ponad 700 dziur. Po wojnie zabezpieczone, ale już zniszczone dzieło próbowano na powrót odtworzyć dla społeczeństwa.
Przez lata obraz nie mógł odzyskać dawnego blasku. Dopiero trzeci Społeczny Komitet Panoramy Racławickiej zawiązany w 1980 roku pod przewodnictwem byłego rektora Uniwersytetu Wrocławskiego, prof. Alfreda Jahna, doprowadził sprawę do końca. Przede wszystkim we Wrocławiu pobudowano rotundę, a 25 konserwatorów zaczęło prowadzić prace rekonstrukcyjne, które trwały 5 lat. Ponowne otwarcie "Panoramy Racławickiej" nastąpiło dopiero 14 czerwca 1985 roku.
Posłuchaj audycji i dowiedz się, ile wspólnego ma historia przedstawiona na obrazie z rzeczywistymi wydarzeniami insurekcji kościuszkowskiej.
mb
