654 lata temu, 5 listopada 1370 roku w Krakowie zmarł Kazimierz III Wielki - jeden z najwybitniejszych polskich władców. Na tronie zasiadał przez blisko czterdzieści lat.
Nie zapowiadał się na wielkiego
Co ciekawe, wielu polskich możnych miało obawy przed wstąpieniem Kazimierza na polski tron. Jedyny monarcha, któremu polska historiografia nadała przydomek "wielkiego", był postrzegany jako słaby kandydat do królewskiej korony.
21:53 na historycznej wokandzie - Kazimierz Wielki.mp3 Kazimierz Wielki - dyskusja historyków prof. Jadwiki Krzyżaniakowej i prof. Michała Tymowskiego. Audycja Andrzeja Sowy z cyklu "Na historycznej wokandzie". (PR, 03.08.1984)
Zarzucano mu ucieczkę z pola bitwy z Krzyżakami pod Płowcami w 1331 roku. Cieniem na odbiorze młodego królewicza położył się również skandal, którego był uczestnikiem w 1329 roku. Przebywał wtedy na dworze węgierskim, na którym uwiódł Klarę Zach, córkę węgierskiego magnata Felicjana Zacha. Kazimierzowi w miłosnej intrydze miała pomóc jego siostra Elżbieta, która jednocześnie była królową Węgier.
Kiedy po wyjeździe polskiego królewicza sprawa wyszła na jaw, wściekły Felicjan Zach dokonał nieudanego zamachu na węgierską królową, za co został skazany na śmierć w męczarniach.
Koronacja Kazimierza Wielkiego na króla Polski
Trudne początki
Kazimierz Wielki koronował się 25 kwietnia 1333 roku. Królestwo Polskie znajdowało się w niełatwej sytuacji. Polskę otaczali wrogowie – z północy Zakon Krzyżacki, a z południa Królestwo Czech. Dodatkowo król czeski Jan Luksemburski rościł sobie prawo do polskiego tronu, uważając się za dziedzica Wacława II, który dzierżył polską koronę na początku XIV wieku.
Śląsk i księstwo płockie uznawało zwierzchność lenną króla Czech, a Krzyżacy zajęli Pomorze Gdańskie. Władza Kazimierza była okrojona do Wielkopolski, Małopolski, ziemi sieradzkiej i kujawskiej, a jedynym jego sojusznikiem byli rządzący na Węgrzech Andegawenowie.
– Wydawało się, że młody władca będzie świadkiem rozpadu idei jednoczącego się państwa polskiego, które z trudem, błędami i rozmaitymi kłopotami stworzył jego ojciec Władysław, zwany Łokietkiem – mówił prof. Henryk Samsonowicz w audycji z cyklu "Szkiełko i oko".
32:49 dlaczego kazimierz wielki____735_01_iv_tr_1-5_16846166f648e759[00].mp3 Wykład prof. Henryka Samsonowicza o panowaniu Kazimierza Wielkiego w audycji z cyklu "Szkiełko i oko". (PR, 19.02.2001)
Sukcesy w polityce zagranicznej
Rzeczywistość okazała się diametralnie odmienna. Kazimierz poświęcił całe swoje siły dla utrzymania niezależności swojego królestwa.
– Pierwsze lata panowania Kazimierza Wielkiego cechuje pragmatyzm, nieprawdopodobna chytrość i odporność na stres oraz dużo szczęścia – powiedział prof. Witold Falkowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Historia Polski - średniowiecze". – Z jednej strony natychmiast po koronacji obiecuje Brandenburgii sojusz przeciwko Habsburgom i Luksemburgom. Z drugiej strony podejmuje rozmowy z Luksemburgami. Chce, by zrzekli się tytułu królów polskich w zamian za uznanie lenn czeskich na Śląsku i nawet na Mazowszu. Przez dwa lata oszukuje i stara się grać na czas. W tym samym czasie śle do papieża skargę na Krzyżaków i stara się pozyskać króla Węgier Karola Roberta na arbitra w sporach.
06:50 historia polski (43) - średniowiecze___450_03_iv_tr_7-7_9868323dc44b1ad[00].mp3 O pierwszych latach rządów Kazimierza Wielkiego mówił prof. Wojciech Fałkowski w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Historia Polski. Średniowiecze". (PR, 3.03.2003)
Polityka zagraniczna Kazimierza Wielkiego odniosła sukces. W 1335 roku odbył się zjazd w Wyszehradzie, siedzibie Karola Roberta. Węgierski król był arbitrem na sądzie pojednawczym pomiędzy Polską a Krzyżakami.
Jego sąd unieważnił nadanie Krzyżakom ziemi dobrzyńskiej i Kujaw oraz nakazał ich powrót do Polski. Z kolei Pomorze Gdańskie miało pozostać przy Zakonie Krzyżackim jako "wieczysta jałmużna króla polskiego". Ponadto Kazimierz w zamian za sowitą transakcję uzyskał od Jana Luksemburskiego zrzeczenie się pretensji do polskiego tronu.
Pokój w Namysłowie - koniec wojen z Czechami
Kazimierz wyegzekwował spełnienie tych postawień przez Krzyżaków dopiero po zawarciu traktatu pokojowego w Kaliszu w 1343 roku. Ponownie wszedł też w konflikt z Królestwem Czech. W latach 40. XIV wieku Kazimierz Wielki toczył z nim wojny, zakończone pokojem w Namysłowie w 1348 roku.
Ekspansja na wschód
Kazimierz już od początku swojego panowania był zaangażowany w politykę wschodnią. Od 1340 roku prowadził wojnę o opanowanie Rusi. Udało mu się to ostatecznie w 1366 roku.
– Polska, między innymi dzięki wkroczeniu na tereny Rusi Halicko-Włodzimierskiej, stała się wówczas bramą prowadzącą do przebogatej Azji, która była marzeniem każdego kupca Europy. Przez ziemie polskie prowadził jeden z ważniejszych szlaków prowadzących do strefy Morza Czarnego – mówił prof. Henryk Samsonowicz w audycji Polskiego Radia z 2001 roku.
Kazimierz Wielki po przyłączeniu Rusi zaczął rządzić państwem prawdziwie wielonarodowym. Do mieszkających wcześniej w jego kraju kolonistów z zachodniej Europy dołączyli prawosławni Rusini oraz żyjący wśród nich Ormianie. Król zachęcał również Żydów do osiedlania się w Polsce.
– W czasach Kazimierza Wielkiego rozpoczęła się w Polsce umiejętność współżycia różnych religii i poglądów. Aby kraj mógł się rozwijać w takich warunkach, potrzebna była wzajemna tolerancja i wydaje się, że ta tolerancja jest ważniejszym skutkiem panowania Kazimierza Wielkiego niż inne dokonania tego władcy – stwierdził prof. Henryk Samsonowicz.
Polska murowana?
O Kazimierzu Wielkim często mówi się, że zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną. Rzeczywiście król zbudował szereg murowanych warowni. Najsłynniejszymi z nich był pas tzw. Orlich Gniazd, które strzegły granicy z Królestwem Czech.
– Kazimierz Wielki ustabilizował sytuację polityczną, a do tego dodał wiele inwestycji w miasta. Lokował nowe miasta i do końca panowania podwoił ich liczbę w Królestwie Polskim – mówił prof. Grzegorz Myśliwski w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Mity polskie". – To były miasta otoczone murami albo z murowanymi budowlami, ale znakomita większość domów była drewniana. Co więcej, na każdej parceli miejskiej znajdowała się stodoła.
14:58 mity polskie____1057_02_iv_tr_0-0_12612018f647f3c1[00].mp3 Prof. Grzegorz Myśliwski mówi o mitach wokół postaci Kazimierza Wielkiego w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Mity polskie". (PR, 27.03.2002)
Jedyny wielki
Kazimierz Wielki pomimo czterech małżeństw nie pozostawił męskiego następcy tronu z prawowitego łoża. Zmarł 5 listopada 1370 roku. Tron polski objął jego siostrzeniec, król Węgier Ludwik Andegaweński.
Kazimierz Wielki istotnie zasługuje na nadany mu przydomek. Za jego rządów Królestwo Polskie rozwinęło się gospodarczo, król doprowadził też do kodyfikacji prawa, reformy podatków i rozwoju miast. W 1364 roku ufundował pierwszy polski uniwersytet – Akademię Krakowską.
– W roku śmierci Kazimierza, państwo było powiększone o jedną trzecią. Król odzyskał Kujawy, przyłączył Ruś Halicko-Włodzimierską, odzyskał grody niedaleko granicy śląskiej i pomorskiej. Znaczenie kraju było nieporównywalnie większe niż w momencie, gdy obejmował tron. Trudno się dziwić, że ten władca, który budził rozmaite mieszane uczucia, jako jedyny władca Polski przeszedł do kanonu wiedzy historycznej z przydomkiem wielki – oceniał panowanie króla prof. Henryk Samsonowicz.
sa/mjm
