19 marca 1842 rokuzostała założona w Turcji polska osada Adampol. Miejscowość wzięła swoją nazwę od imienia Adama Czartoryskiego, przywódcy emigracyjnego stronnictwa Hotel Lambert.
Po upadku powstania listopadowego wielu Polaków musiało uciekać z kraju. Naturalnym kierunkiem, w jakim się udawali była tradycyjnie przychylna idei wolnościowej Francja i odwieczny wróg Rosji - Turcja. Ponadto, do Imperium Osmańskiego trafiali w charakterze niewolników polscy żołnierze wcieleni do armii rosyjskiej.
- Uzupełniano polskim żołnierzem pułki przeznaczone na wojnę z Czerkiesami. Wziętych do niewoli żołnierzy zwykli byli (...) sprzedawać Turkom w niewolę lub wymieniać na sól i proch - wyjaśniał na antenie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa historyk gen. prof. Marian Kukiel w felietonie "U kolebki Adampola".
Michał Czajkowski, szef Agencji Głównej Misji Wschodniej Hotelu Lambert - swoistej ambasady tego emigracyjnego stronnictwa, której zadaniem było przeciwdziałanie wpływom rosyjskim w Imperium Osmańskim - zwrócił uwagę Adama Czartoryskiego na potrzebę wykupienia rodaków z niewoli i stworzenia osady dla emigrantów.
Przywódca Hotelu Lambert zlecił to zadanie swojemu emisariuszowi. Czajkowski kupił ziemię około 100 km na północny-wschód od Stambułu. Tworzenie wsi wzięli na siebie księża lazaryści.
- Adampol leży w terenie górzystym, przypominającym nasze Beskidy - mówił etnolog dr Jerzy Łątka w audycji Elżbiety Ratyńskiej poświęconej książce "Adampol - polska wieś nad Bosforem". - Warunki bytu były bardzo trudne. Początkowo osadnictwo nie miało charakteru stałego. Z pierwszych dwunastu osadników po kilku latach pozostało tylko trzech. Reszta nie wytrzymała trudnych warunków.
Dużym problemem dla żołnierzy-osadników był… brak żon. Do osady zaczęły przybywać także Polki. Jak się tam znalazły? Posłuchaj felietonu gen. Mariana Kukiela.
06:47 adampol_Kukiel.mp3 "U kolebki Adampola" - felieton gen. prof. Mariana Kukiela. (RWE, 6.12.1966)
Przez wiele lat mieszkańcy Adampola nie asymilowali się z turecką społecznością. Nie oznacza to, że była odcięta od świata: odwiedzili ją m.in. Franciszek Liszt, Mustafa Kemal Atatürk i nuncjusz papieski Angelo Roncalli, późniejszy papież Jan XXIII.
Zmiany przyniosła druga połowa XX wieku. Wieś zelektryfikowano i wybudowano dobrą drogę dojazdową, prowadzącą do osady. Bliskość rozrastającego się Stambułu i atrakcyjne położenie miejscowości przekształciły ją w kurort wypoczynkowy, co spowodowało napływ tureckich osadników.
Posłuchaj o kultywowaniu polskich tradycji we współczesnym Adampolu w reportażu Krzysztofa Horwata i audycji Jerzego Swalskiego.
04:01 polski adampol___v2014002243_tr_3-3_115979846a2d74a3[00].mp3 "Polski Adampol" - reportaż Krzysztofa Horwata. (PR, 6.03.2014)
13:32 polacy z adampola___pr ii 13588_tr_0-0_115278776a2c2704[00].mp3 Audycja Jerzego Swalskiego z cyklu "Na afiszu" poświęcona wizycie Polaków z Adampola w ojczyźnie przodków. (PR, 6.03.1992)
Obecnie osada nosi nazwę Polonezköy, co po turecku oznacza "polska wieś". Tylko najstarsi mieszkańcy mówią w języku przodków. Wójtem tradycyjnie zostaje Polak. Mieszkańcy kultywują pamięć o osadnikach znad Wisły, organizując letni festiwal podkreślający polskie tradycje i zapraszając grupy folklorystyczne.
05:39 adampol - polska wieś nad bosforem___pz 35598_tr_0-0_1294060665176dba[00].mp3 Audycja Elżbiety Ratyńskiej poświęconej książce "Adampol - polska wieś nad Bosforem". (PR, 13.05.1994)
bm