"Noc teczek"
Głosowanie nad wotum nieufności wobec gabinetu było bezpośrednim następstwem wykonania przez ówczesnego ministra spraw wewnętrznych, Antoniego Macierewicza, uchwały Sejmu z 28 maja (wnioskodawcą projektu uchwały był poseł Unii Polityki Realnej Janusz Korwin-Mikke). Uchwała ta zobowiązywała ministra do lustracji najważniejszych osób w państwie i ujawnienia nazwisk posłów, senatorów, ministrów, wojewodów, sędziów i prokuratorów będących współpracownikami Służby Bezpieczeństwa.
Na "liście Macierewicza" widniały nazwiska osób zajmujących wysokie stanowiska państwowe - łącznie 64 nazwiska. Była też druga lista, dostarczona pod klauzulą "szczególnego znaczenia dla bezpieczeństwa państwa", na której znalazły się dwa nazwiska - ówczesnego prezydenta Lecha Wałęsy i marszałka Sejmu Wiesława Chrzanowskiego. Były to tajne dokumenty, lecz jego zawartość szybko trafiła do parlamentarzystów, a następnie do mediów. Nazwany "listą agentów" spowodował gwałtowną reakcję elit politycznych.
Nazwisko Lecha Wałęsy znalazło się na drugiej, dodatkowej liście dotyczącej dwóch osób o szczególnym znaczeniu dla bezpieczeństwa państwa. W tym samym dniu na posiedzeniu Sejmu RP poseł Kazimierz Świtoń ujawnił publicznie zawartość tej listy, mówiąc, że figuruje na niej prezydent Lech Wałęsa jako tajny współpracownik SB o pseudonimie Bolek (wypowiedź tę wykreślono z oficjalnego stenogramu na wniosek posła Jana Rokity). Kancelaria Prezydenta RP przesłała oświadczenie prezydenta Lecha Wałęsy do Polskiej Agencji Prasowej, w której przyznawał się on do podpisania dokumentów o współpracy z SB, jednak po dwóch godzinach Kancelaria oświadczenie to wycofała.
09:04 Konferencja prasowa J. Olszewskiego-4.06.1992.mp3 - Wiedziałem, że ten spadek po dawnych służbach bezpieczeństwa, to jest ładunek podłożony pod tę konstrukcję państwa, które teraz budujemy - mówił premier Jan Olszewski. Fragment konferencji prasowej premiera Jana Olszewskiego i szefa Urzędu Ochrony Państwa Piotra Naimskego. (PR, 4.06.1992)
00:25 Antoni Macierewicz5784883_1.mp3 - Zostały przekazane nazwiska osób, co do których istniały pełne materiały w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i w archiwach służb specjalnych - Antoni Macierewicz o tzw. nocy teczek. (PR, 4.06.2012)
00:25 Antoni Dudek o roli Wałęsy w obaleniu rządu5784951_3.mp3 - Katalizatorem procesu obalenia rządu Jana Olszewskiego był prezydent Wałęsa. To on wylansował Waldemara Pawlaka na premiera i wtedy już był to wyrok śmierci na rząd Jana Olszewskiego - mówił historyk Antoni Dudek o roli Lecha Wałęsy w obaleniu rządu. (PR, 4.06.2012)
Centroprawicowy gabinet Olszewskiego po niespełna pięciu miesiącach pracy został odwołany przez Sejm. Było już trzy kwadranse po północy, 5 czerwca 1992 roku. Wniosek o wotum nieufności dla rządu zgłosił w imieniu Unii Demokratycznej, Kongresu Liberalno-Demokratycznego i Polskiego Programu Gospodarczego Jan Maria Rokita, a nieformalnie poparł go Sojusz Lewicy Demokratycznej. Za wotum nieufności głosowało 273 posłów przy 119 przeciw i 33 wstrzymujących się.
00:23 Jan Olszewski 5784797_6.mp3 - To zamknięcie jakiegoś etapu, mojej działalności i moich złudzeń. Uważaliśmy wtedy, że można "z marszu" budować Polskę według oczywistego projektu - mówił Jan Olszewski o upadku swojego rządu (PR, 4.06.2012)
Posłuchaj przemówienia Jana Olszewskiego przed głosowaniem o wotum nieufności:
Prezydent cofa poparcie
Wcześniej, 26 maja 1992 roku, poparcie dla rządu cofnął również prezydent Lech Wałęsa. Prezydent, odwołując nieudolny jego zdaniem rząd Olszewskiego, desygnował na premiera szefa PSL Waldemara Pawlaka. Przed głosowaniem wniosku o odwołanie rządu parlament stał się miejscem jednych z najbardziej dramatycznych wydarzeń okresu III Rzeczypospolitej.
00:20 Pismo Lecha Wałsy w sprawie odwołania rządu olszewskiego5784797_2.mp3 Pismo prezydenta Lecha Wałęsy w sprawie odwołania rządu Jana Olszewskiego
Posłowie Michał Boni i Antoni Furtak, którzy byli na "liście Macierewicza", zostali odwiezieni do szpitala z objawami ataku serca. Jacek Piechota z SLD złożył wniosek do prokuratury o ściganie Antoniego Macierewicza. Prezydent Wałęsa publicznie oświadczył, że "rozpoczęto w trybie nagłym akcję lustracyjną", która stosowana wybiórczo destabilizuje państwo, a potem przesłał do Sejmu wniosek o odwołanie premiera.
Misję utworzenia kolejnego gabinetu otrzymał Waldemar Pawlak, lider Polskiego Stronnictwa Ludowego. Nie udało mu się jednak zdobyć większości w Sejmie. W lipcu 1992 roku premierem została Hanna Suchocka z Unii Demokratycznej. Wcześniej, 19 czerwca 1992, Trybunał Konstytucyjny orzekł, że uchwała lustracyjna wykonana przez Antoniego Macierewicza była niezgodna z konstytucją.
Jan Olszewski - kliknij w obrazek zobacz serwis specjalny:
Powołanie rządu
Jan Olszewski został powołany na stanowisko Prezesa Rady Ministrów 6 grudnia 1991 roku. Jego rząd został powołany 23 grudnia 1991 roku przez Sejm I kadencji. Był pierwszym rządem w III Rzeczypospolitej, wybranym we w pełni wolnych wyborach.
- Jest uzgodnionym stanowiskiem koalicji, że przyszły rząd wyobrażamy sobie jako gabinet ponadpartyjny, w ramach którego będą pracować ludzie złączeni wspólną, silną wolą podołania tym gigantycznym trudnościom, jakie stoją przed naszą Ojczyzną - mówił Jan Olszewski po powołaniu na stanowisko Prezesa Rady Ministrów.
Rząd Olszewskiego, powołany z inicjatywy Porozumienia Centrum, był gabinetem mniejszościowym. Partie, które w wyborach zdobyły największe poparcie - Unia Demokratyczna i Sojusz Lewicy Demokratycznej - nie były w stanie utworzyć gabinetów. Koalicję, na której opierał się Olszewski tworzyły Porozumienie Centrum, Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, Stronnictwo Ludowo-Chrześcijańskie i Polskie Stronnictwo Ludowe - Porozumienie Ludowe. Gabinet dysponował 114 mandatami. Rząd cieszył się jednak poparciem posłów NSZZ "Solidarność" i - początkowo - PSL.
Rząd działał w nowej sytuacji międzynarodowej, 8 grudnia przestał istnieć ZSRR. To skłoniło ekipę Olszewskiego do podjęcia działań w celu integracji Polski z NATO i Wspólnotami Europejskimi. Podczas pobytu w Waszyngtonie w dniach 13-16 kwietnia 1992 roku premier otwarcie poruszył sprawę naszego członkostwa w NATO
01:18 7 dni w kraju i na świecie___1_ jest premier.mp3 Wypowiedź Jana Olszewskiego po powołaniu na stanowisko premiera w audycji z cyklu "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 8.12.1991)
Tło konfliktu
W nowej sytuacji geopolitycznej rozpoczęto negocjacje w sprawie wycofania armii rosyjskiej z Polski. Na tym tle doszło do sporu kompetencyjnego między prezydentem i rządem Olszewskiego. Lech Wałęsa pojechał do Moskwy, by negocjować "majątkowe, finansowe oraz inne sprawy związane z wycofaniem wojsk Federacji Rosyjskiej z Polski". Chodziło o stacjonujące od 1944 roku w Polsce byłe jednostki Armii Czerwonej. Punkt 7. porozumienia dotyczył powstania na terenie baz polsko-rosyjskich spółek.
W odnalezionym w 2023 roku przez prof. Sławomira Cenckiewicza szyfrogramie z 21 maja 1992, jaki Olszewski wysłał do przebywającego w Moskwie Wałęsy czytamy, że rząd "uznaje za konieczne skreślenie art. 7". Istniała bowiem obawa, że wspomniane spółki staną się przyczółkiem rosyjskiej agentury.
16 grudnia 1991 roku Polska podpisała układ stowarzyszeniowy ze Wspólnotami Europejskimi. Rząd Olszewskiego rozpoczął proces dekomunizacji w wojsku i Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Odnotował sukcesy w kwestiach ekonomicznych, jak powstrzymanie inflacji, porządkowanie finansów publicznych, porozumienie z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem Światowym, a także w rozwiązywaniu sporów zbiorowych ze związkami zawodowymi.
Dyskusyjne były natomiast działania rządu w rolnictwie czy podwyższenie taryf celnych. Zmieniono koncepcję prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, a zahamowanie tego procesu spowodowało otwarty konflikt rządu z ugrupowaniami liberalnymi w parlamencie. Konsternację wywołało wysunięcie przez Lecha Wałęsę niekonsultowanych z rządem, koncepcji NATO-bis i EWG-bis, które podważyły euroatlantycki kurs ekipy Olszewskiego.
im/pd/bm
