Wiec był również reakcją na zatrzymanie i relegowanie z uczelni Adama Michnika i Henryka Szlajfera.
 
Do studentów przyłączyły się środowiska intelektualistów. Fala protestów ogarnęła całą Polskę. Wspólnym żądaniem był postulat zniesienia cenzury oraz "dyktatury ciemniaków", którego to określenia wobec rządzących użył Stefan Kisielewski. Władze PRL uznały "Dziady" w inscenizacji Kazimierza Dejmka za spektakl o wymowie antyradzieckiej, a protesty na uczelniach tłumiły siłą. Pierwszy sekretarz PZPR Władysław Gomułka, przemawiając 19 marca 1968 na spotkaniu aktywu warszawskiej organizacji partyjnej, podkreślił zagrożenie spowodowane rozruchami. Mówił o tajemniczych "siłach", "prowokatorach" i "zajściach".

WIĘCEJ NA TEMAT MARCA 1968 W RADIACH WOLNOŚCI

Milicja dokonywała aresztowań, panował klimat zagrożenia. Komunistyczne władze wykorzystały protesty do wewnątrzpartyjnych rozgrywek. Rozpętano antysemicką kampanię pod hasłem walki z "syjonistami", jako rzekomymi inspiratorami zamieszek. Intelektualiści, między innymi Paweł Jasienica, stali się celem personalnych ataków. Pierwszy sekretarz komitetu wojewódzkiego PZPR w Gdańsku Stanisław Kociołek oskarżył uczestników zajść o próbę obalenia socjalizmu.

12 marca 1968 roku Edward Gierek, wówczas szef komitetu wojewódzkiego PZPR w Katowicach, a dwa lata później przywódca rządzącej partii, poparł stanowisko centralnych władz i Władysława Gomułki. Podkreślając, że młodzież powinna się uczyć, a klasa robotnicza potępiać "wichrzycieli antypolskich ekscesów".
W marcu 1968 roku propaganda przeciwstawiała robotników inteligencji. W całym kraju partia organizowała w zakładach pracy wiece, na których tak zwani "zwykli obywatele" wypowiadali się przeciwko "wichrzycielom".

Bezpośrednio po wybuchu protestów rozpoczęła się brutalna kampania propagandowa przeciwko ich uczestnikom i osobom, które je poparły. 12 marca 1968 roku "Sztandar Młodych", propagandowy organ partii skierowany do młodzieży, oskarżył uczestników protestów o atak na ustrój PRL.

Protesty studenckie zostały potępione we wspólnym oświadczeniu opublikowanym w prasie, radiu i telewizji przez kierownictwa organizacji młodzieżowych: ZMS, ZHP i ZSP. Podkreślano, że ich inspiratorami były osoby pochodzenia żydowskiego.
Protesty z marca 1968 roku zostały stłumione siłą. Aresztowano kilka tysięcy osób, na kilku uczelniach rozwiązano niektóre kierunki studiów, a duże grupy młodzieży wcielono do wojska. W wyniku antysemickiej kampanii ponad 15 tysięcy osób opuściło kraj. Bunt młodzieży i brutalna reakcja władzy uświadomiły społeczeństwu słabość marksistowskiej ideologii i spowodowały odejście od niej części inteligencji oraz dużej grupy dotychczasowych zwolenników. Marzec'68 był jednym z etapów powstawania demokratycznej opozycji.

Na krótko przed śmiercią w grypsie, jaki nadała do sióstr Mikołajewskich, pisała: "powiedzcie mojej babci, że zachowałam się jak trzeba".

- Bardzo pragnęła, by po wyroku śmierci ktoś bliski dowiedział się, że zachowała się jak trzeba - mówił historyk Piotr Szubarczyk o Danucie Siedzikównie.

Żołnierze Wyklęci - zobacz serwis historyczny

- To najlepiej pokazuje format rodziny, z której się wywodziła i klimat, w jakim się wychowywała - zwracał uwagę, goszczący w audycji Hanny Marii Gizy, dr Piotr Szubarczyk, publicysta historyczny, który jako pierwszy pisał o "Ince".

Rodzice Danuty Siedzikówny pochodzili z rodzin drobnoszlacheckich z Podlasia. Jej tata, Wacław, w okresie zaborów był represjonowany za działalność patriotyczną. W wieku 19 lat trafił na Sybir. Cudem wrócił w 1926 roku. Niestety nie na długo. W 1940 roku ponownie został wywieziony na Wschód, tym razem przez NKWD, w ramach pierwszej wielkiej wywózki mieszkańców Kresów. Mama Eugenia zginęła 3 lata później zamęczona przez gestapo. Tuż przed śmiercią prosiła córki, by się nie mściły. Inka mimo wszystko poszła walczyć.

Danuta Siedzikówna. Źr.: album "Żołnierze wyklęci - antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944". Oficyna Wydawnicza Volumen, 2013

Do 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej, dowodzonej przez mjr. Zygmunta Szendzielarza, ps. "Łupaszka", wstąpiła w roku 1945.

- Nasza brygada operowała w terenie, na którym było dużo partyzantki radzieckiej i litewskiej - opowiadała Lidia Lwow-Eberle, pierwsza kobieta w oddziale "Łupaszki". - "Inka" pracowała wówczas w Hajnówce, w nadleśnictwie. Była wysoka, dobrze zbudowana, wyglądała na starszą. "Łupaszka" przydzielił ją do plutonu "Żelaznego". Jego żołnierze mówili, że jest bardzo dobrą sanitariuszką. Brała udział w walkach - wspominała w rozmowie z Hanną Marią Gizą.

W tym samym roku "Inka" po raz pierwszy trafiła w ręce funkcjonariuszy białostockiego Urzędu Bezpieczeństwa. Podczas transportu do więzienia była prowadzona na powrozie. Z konwoju została uwolniona przez patrol wileńskiej AK Stanisława Wołoncieja "Konusa". Po tym wydarzeniu nowe życie i nową tożsamość zaproponował jej ojciec chrzestny, który umieszcza ją w Miłomłynie pod Ostródą.

- Ona z tego rezygnuje - opowiadał Piotr Szubarczyk. - Ta siedemnastoletnia dziewczynka dokonuje świadomego wyboru. Opuszcza Miłomłyn i dołącza do Brygady, ponieważ uznaje, że jest sanitariuszką i musi służyć, bo taka jest jej rola.

Danuta Siedzikówna. Źr.: album "Żołnierze wyklęci - antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 r.". Oficyna Wydawnicza Volumen, 2013

W dyskusji o Danucie Siedzikównie w audycji "Rozmowy po zmroku" opowiadali Lidia Lwow-Eberle, dr Tomasz Łabuszewski, dr Piotr Niwiński i dr Piotr Szubarczyk. Audycję przygotowała Hanna Maria Giza.

5 stycznia 1956 roku odbyło się pierwsze spotkanie Klubu Krzywego Koła, płaszczyzny otwartej dyskusji intelektualnej, która była wyjątkowym zjawiskiem w całym obozie socjalistycznym.

Klub Krzywego Koła - nazwa wzięła się od ulicy, na której znajdował się dom będący początkowym miejscem spotkań członków - był jednym z symptomów odwilży, rozpoczynającej się po śmierci Stalina w 1953 roku, a dopełnionej ujawnieniem tajnego referatu Chruszczowa na XX Zjeździe KPZR w 1956 roku.

Wachlarz poglądów

Klub skupiał inteligentów - naukowców, pisarzy, artystów, aktywistów, dziennikarzy - o różnych poglądach społeczno-politycznych. W cotygodniowych zebraniach dyskusyjnych uczestniczyły osoby o tak skrajnych poglądach jak Jerzy Braun i Jerzy Urban. Wśród członków Koła znaleźli się m.in. Władysław Bartoszewski, Leszek Kołakowski, Paweł Jasienica, Jacek Kuroń i Antoni Słonimski. Kolejnymi przewodniczącymi Klubu Krzywego Koła byli: Stefan Król, Jan Strzelecki, Jan Józef Lipski, Aleksander Małachowski i Paweł Jasienica.

Intelektualiści pod lupą władzy

- Na to środowisko od początku istnienia miała oko policja polityczna - mówił prof. Rafał Habielski w audycji "Pisarze wobec wydarzeń 56' roku".

Witold Jedlicki, jeden z członków Klubu Krzywego Koła, w monografii poświęconej jego funkcjonowaniu twierdził: "Istnieją poważne powody, żeby przypuszczać, że KKK był powołany do życia w roku 1955 nie tylko nie wbrew władzom - i to władzom policyjnym - ale raczej za ich wyraźną zachętą". Jedliński zaznacza jednocześnie, że nie chodziło o prowokację, a o obserwację nastrojów środowisk inteligenckich.

Organy prasowe

Organem prasowym Klubu Krzywego Koła było wydawane w 1956 roku czasopismo "Nowy Nurt". Część członków Klubu publikowało w tygodniku "Po prostu". Pismo powstało w późnych latach czterdziestych, ale dużą rolę zaczęło odgrywać w 1955 roku.

- Pismo zmienia wyraźnie profil polityczny, zaczyna informować, że jest pismem studentów i młodych inteligentów. Zaczyna w wyraźny sposób wypowiadać się za dynamizacją zmian politycznych w Polsce - przybliżył prof. Rafał Habielski w audycji Katarzyny Kobyleckiej poświęconej zamknięciu "Po prostu" z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej - Polska".

Likwidacja "Po prostu" w 1957 roku było jednym z symptomów końca odwilży. 3 lutego 1962 roku ten sam los spotkał Klub Krzywego Koła - decyzją władz został on administracyjnie rozwiązany.

Posłuchaj audycji o wyjątkowej inicjatywie na skalę całego bloku wschodniego.

bm