Uczniowie walczą o polskie szkoły – strajk 1905 roku

Rewolucja 1905 roku była ożywionym okresem przebudzenia politycznego polskiego społeczeństwa w zaborze rosyjskim. – Strajki szkolne były tak skuteczne, że zburzyły cały carski system szkolnictwa – mówił dr Janusz Osica na antenie Polskiego Radia.

"Wiosna roku 1905" - obraz Stanisława Masłowskiego

Foto: Wikimedia Commons/domena publiczna

119 lat temu w Kielcach rozpoczął się strajk uczniów męskiego oraz żeńskiego gimnazjum, uznawany za najsprawniej przeprowadzony strajk szkolnych na terenie Królestwa Polskiego w okresie rewolucji 1905 roku.

Posłuchaj

23:23 czwarte powstanie - rewolucja 1905 roku___1514_98_iv_tr_0-0_163984906015bd6c[00].mp3 – Legło w gruzy przekonanie, że Rosja jest najpotężniejszym zaborcą i że Rosja jest niezwyciężalna – rozmowa o rewolucji 1905 roku w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Marsz ku niepodległości". W studio dr Janusz Osica oraz Wojciech Zalewski. (PR, 17.05.1998)

 

Uczniowie w Kielcach rozpoczynają strajk

Zryw kieleckiej młodzieży był wyrazem solidarności z rówieśnikami z Warszawy, którzy 28 stycznia 1905 roku rozpoczęli strajk szkolny. Za ich śladem poszli uczniowie z innych miast i strajki błyskawicznie rozprzestrzeniły się na resztę Królestwa Polskiego.

Strajk rozpoczął się od wręczenia petycji uczniowskich dyrektorom męskiego oraz żeńskiego gimnazjum w Kielcach. Ich postulaty zostały opracowane wcześniej przez komitety uczniowskie. Nie różniły się znacząco od żądań stawianych przez młodzież w innych miastach – oczekiwano przede wszystkim polonizacji szkolnictwa w Królestwie Polskim.

Po wręczeniu petycji uczniowie opuścili budynki szkół i udali się do domów. Wkrótce solidarność z uczniami wykazali kieleccy robotnicy, którzy przerwali pracę i wyszli na ulice miasta. Również polscy nauczyciele nie wrócili do pracy.

Władze rosyjskie ogłosiły przerwę w nauce do 20 lutego i zagroziły, że uczniowie, którzy tego dnia nie wrócą do szkół, zostaną z nich wydaleni. Pomimo gróźb, większość uczniów nie powróciła na zajęcia.

Uczestników strajku szkolnego spotkały represje – do końca lutego kilkuset protestujących uczniów zostało usuniętych ze szkół z tzw. "wilczym biletem", który uniemożliwiał kontynuowanie nauki. Wydaleni uczniowie postanowili dalej się uczyć w ramach tajnych kompletów.

Strajki szkolne 1905 roku

Po represjach po upadku powstania styczniowego język polski w Królestwie Polskim był nauczany jedynie po rosyjsku oraz nie był przedmiotem obowiązkowym. Stefan Żeromski wspominał takie lekcje jako coś, co miało obrzydzić młodzieży naukę ojczystego języka. Jedynym przedmiotem wykładanym po polsku była religia. Była uważana za podstawę porządku społecznego, dlatego starano się nauczać jej tak, aby jak najlepiej dotrzeć do uczniów.

Na fali niepokojów rewolucji 1905 roku młodzież szkolna  postanowiła walczyć z rusyfikacją. 28 stycznia 1905 roku uczniowie warszawskich szkół wyszli na ulice miasta. Szybko dołączyli do nich studenci politechniki oraz uniwersytetu.

Strajk szkolny rozprzestrzenił się z Warszawy na pozostałą część Kongresówki. Apogeum strajków przypadło na luty 1905 roku. Uczniowie żądali wprowadzenia języka polskiego do nauki, zezwolenia na zakładania polskich szkół, samorządności szkół, prawa do swobodnego stowarzyszania się uczniów, zniesienia dyskryminacji religijnej i narodowej w szkołach.

– Strajki były tak skuteczne, że obrodziły powstaniem Związku Samopomocy Społecznej i zburzyły cały carski system szkolnictwa. Wymuszono na chwilę obecność języka polskiego w nauczaniu, prywatyzację szkół i większe swobody – powiedział dr Janusz Osica w audycji z cyklu "Marsz ku niepodległości" z 1998 roku. – Poszły za tym ustępstwa natury politycznej, gdzie carat zaczął stroić się w fartuszek demokratyczny.

sa