Historia

"Monitor". Najważniejsze czasopismo polskiego oświecenia

Ostatnia aktualizacja: 21.03.2024 05:50
Czasopismo powstałe 259 lat temu z inspiracji króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wspierało obywatelskie postawy, które miały uchronić Rzeczpospolitą przed upadkiem. To na jego łamach pojawiły się również pierwsze felietony w polskiej prasie.
Król Stanisław August Poniatowski na tle pierwszego numeru Monitora
Król Stanisław August Poniatowski na tle pierwszego numeru "Monitora"Foto: Wikimedia Commons/domena publiczna

21 marca 1765 roku z ukazał się pierwszy numer czasopisma "Monitor".

Pierwsze takie czasopismo w Polsce

"Monitor" nawiązywał do brytyjskiego czasopisma "The Spectator" (z ang. "Widz") z początku XVIII wieku. Było swoistą rewolucją na rynku prasy, bowiem jako pierwsze nie ograniczało się do zamieszczania krótkich informacji, ale drukowało również publicystyczne opinie w oświeceniowym tonie.

Inicjatorem założenia "Monitora" był król Stanisław August Poniatowski, a wcieleniem pomysłu w życie jako redaktorzy zajęli się m.in. biskup Ignacy Krasicki, ksiądz jezuita Franciszek Bohomolec i książę Adam Kazimierz Czartoryski.

"Monitor" z początku był tygodnikiem. Wraz z rozwojem czasopisma zwiększyła się częstotliwość wydawania do dwóch numerów tygodniowo.

Jego linia redakcyjna utożsamiała się z obozem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i wspierała reformatorskie dążenia monarchy. "Monitor" publikował artykuły, które ganiły kulturę sarmacką oraz przywary szlachty, przede wszystkim pieniactwo i pijaństwo. Na ostrzu "Monitora" znalazł się także fanatyzm religijny i wszechobecne obcojęzyczne wtrącenia, powszechne w ówczesnej polszczyźnie. Szlachta w XVIII wieku powszechnie używała tzw. makaronizmów, czyli łacińskich wyrażeń wplatanych do wypowiedzi.

Czasopismo wychowywało czytelników w oświeceniowym duchu liberalizmu. "Monitor" starał się promować obywatelskie postawy i dobry wzór prowadzenia gospodarstwa ziemskiego, w szczególności łagodne traktowanie poddanych.

Dużą zasługą czasopisma było wprowadzenie nowych gatunków literackich do polskiej prasy. Były to m.in. felieton i szkice publicystyczne. Ostatni numer "Monitora" wyszedł w 1786 roku.

Rozwój polskich czasopism

 Wiek XVIII stanowi rzeczywisty początek czasopiśmiennictwa polskiego – mówiła dr Maria Czeppe w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Kronika polska".


Posłuchaj
03:17 rozwój prasy w polsce xviii wieku___2193_01_iv_tr_0-0_1126423627e9e85c[00].mp3 – Wiek XVIII stanowi rzeczywisty początek czasopiśmiennictwa polskiego – mówiła dr Maria Czeppe w audycji Andrzeja Sowy z cyklu "Kronika polska". (PR, 26.05.2001)

 

"Monitor" nie był pierwszym polskim czasopismem. Wyprzedził go o niemal sto lat "Merkuriusz Polski", który był wydawany na przestrzeni 1661 roku. Pierwsza polska regularnie ukazująca się gazeta również powstała na długo przed "Monitorem". Był nią "Kurier Polski", którego pierwszy numer ukazał się w 1729 roku. Publikował przede wszystkim bieżące wydarzenia z kraju. W latach 1760-1763 roku był wydawany analogiczny do niego "Kurier Litewski".

Wśród najważniejszych tytułów prasowych XVIII wieku należy wymienić jeszcze czasopismo literackie "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne", które ukazywały się od 1770 do 1777 roku.

– Wychodziły i inne mniej trwałe tytuły. Ważne dla całego narodu wydarzenia przynosiły na ogół gwałtowny rozwój prasy. Nieraz krótkotrwały, lecz owocujący znakomitą publicystyką i twórczością, jak choćby w czasach Sejmu Czteroletniego "Gazeta Narodowa i Obca" i prasa Powstania Kościuszkowskiego – mówiła dr Maria Czeppe w audycji Polskiego Radia z 2001 roku.

sa

Czytaj także

Stanisław August Poniatowski. Ostatni król Polski

Ostatnia aktualizacja: 12.02.2024 05:46
12 lutego 1798 roku zmarł król Stanisław August Poniatowski. Jednym z największych osiągnięć tego władcy było zwołanie Sejmu Czteroletniego i uchwalenie Konstytucji 3 maja w 1791 roku.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Ignacy Krasicki: satyra prawdę mówi

Ostatnia aktualizacja: 14.03.2020 05:40
Jeden z głównych przedstawicieli polskiego Oświecenia. Nazywany "księciem poetów polskich". Czy znamy prawdziwe oblicze Ignacego Krasickiego?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Stanisław Konarski – odważył się być mądrym

Ostatnia aktualizacja: 03.08.2024 05:38
- Za najważniejszą sprawę dla reformy uznał naprawę sejmów i obszernie komentując różne poglądy dowodził, że liberum veto nie ma legalnych podstaw, nie broni wolności, lecz stanowi tyranię jednostki nad większością - mówiła o Stanisławie Konarskim dr Maria Czeppe na antenie Polskiego Radia.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Szkoła Rycerska – wychowanie przez patriotyzm

Ostatnia aktualizacja: 15.03.2024 05:40
- Szkoła Rycerska, druga po Collegium Nobilium uczelnia warszawska, wspominana z szacunkiem przez historię. Jedni z jej wychowanków mieli zostać wojskowymi, inni inżynierami. Wszyscy zaś razem zasługującymi na to miano obywatelami, tzn. ludźmi poczuwającymi się do osobistej odpowiedzialności za kraj – pisał Paweł Jasienica w książce "Rzeczpospolita Obojga Narodów".
rozwiń zwiń