Historia

Gilbert Keith Chesterton. W Polsce drugi po Panu Bogu

Ostatnia aktualizacja: 29.05.2024 05:55
150 lat temu, 29 maja 1874 roku, urodził się brytyjski pisarz Gilbert Keith Chesterton, autor słynnej powieści "Człowiek, który był czwartkiem". W międzywojennej Polsce był jednym z najpopularniejszych zachodnich twórców, do czego przyczyniło się jego tournée po naszym kraju w 1927 roku.
Gilbert Keith Chesterton przy pracy
Gilbert Keith Chesterton przy pracyFoto: Wikimedia/domena publiczna

Do Polski Chesterton przyjechał jako katolik, ale dzieje jego duchowości są skomplikowane. Ochrzczony został w rycie anglikańskim, choć jego rodzina składała się z unitarian o bardzo rozmaitym podejściu do praktykowania wiary. Jako młodzieniec zafascynował się okultyzmem i wspólnie z bratem Cecilem bawił się w wywoływanie duchów za pomocą planszy ouija. Do ślubu z Frances Blogg w 1901 roku jego zasadniczą postawą był agnostycyzm. Dzięki pobożności żony powrócił na łono Kościoła Anglii, ale po pewnym czasie rozczarował się tym odłamem chrześcijaństwa. W 1922 roku przeszedł na katolicyzm, któremu pozostał wierny do końca.


Posłuchaj
19:35 dorothy Collins wizyta Chestertona.mp3 Relacja Dorothy Collins, sekretarki Gilberta K. Chestertona, z wizyty pisarza w Polsce w 1927 roku (RWE, 26.12.1966)

 

Książę paradoksu, dobry chrześcijanin

Edukację podstawową zdobył w St. Paul's School, następnie studiował sztuki plastyczne w Slade School of Art przy Uniwersytecie Londyńskim, ale ukończył naukę bez zdobycia dyplomu. W 1895 roku rozpoczął życie zawodowe, pracując dla londyńskich wydawców, a jednocześnie próbował swych sił w dziennikarstwie. Szło mu tak dobrze, że w 1902 roku dostał własną cotygodniową kolumnę w dzienniku "Daily News", a w 1905 rozpoczął trwającą 30 lat współpracę z gazetą "The Illustrated London News". W tym samym czasie ukazały się jego pierwsze książki.

George-orwell-BBC12.jpg
"Rok 1984" - orwellowska przepowiednia

Zaczął w 1900 roku od poezji. Pierwszą powieść "Napoleon z Notting Hill" opublikował w 1904 roku. Jej akcję umieścił w roku 1984. Po latach z tego faktu wysnuto przypuszczenie o zapożyczeniu tej daty przez Orwella w jego słynnym "Roku 1984". Już "Napoleon z Notting Hill" zawiera w sobie wszystkie cechy całej twórczości Chestertona: konserwatywne poglądy i niechęć do postępu traktowanego jako sztucznie narzucone formy życia społecznego, a także posługiwanie się groteską, absurdem, a przede wszystkim paradoksem. Z uwagi na poetykę swoich tekstów do dziś przecież zwie się Chestertona "księciem paradoksu".


Posłuchaj
30:43 Dwójka Spotkania po zmroku 20.12.2016.mp3 Joanna Puchalska oraz prof. Zdzisław Najder opowiadają o twórczości Gilberta K. Chestertona (PR, 20.12.2016)

 

Pisał przez resztę życia. Jego dorobek to około 80 książek, kilkaset wierszy, dwie setki opowiadań, kilka sztuk teatralnych, i aż cztery tysiące felietonów prasowych. Część z nich opublikował w założonej przez siebie w 1925 roku gazecie "G. K.'s Weekly". Każdym dziełem umacniał swoją pozycję chrześcijańskiego twórcy: najbardziej znaną stworzoną przezeń postacią jest ojciec Brown, katolicki ksiądz (i jednocześnie detektyw-amator), jego zaś najsłynniejsze dzieło - "Człowiek, który był czwartkiem" (1908) - to metafizyczny thriller, który w alegorycznej formie przedstawia skazaną na porażkę pogoń człowieka za wiedzą o świecie, pogoń, która jest zarazem ucieczką, u której kresu i tak zawsze spotyka się Boga.


Posłuchaj
27:48 Dwójka O wszystkim z kulturą 26.06.2018 chesterton.mp3 Magda Sobolewska i Grzegorz Górny o twórczości Gilberta Keitha Chestertona (PR, 26.06.2018)

 

Wieniawa 663.jpg
Bolesław Wieniawa-Długoszowski – pierwszy ułan II RP

Przyjeżdża Chesterton do Polski

Jako jeden z nielicznych zachodnich pisarzy życzliwych krajowi nad Wisłą, który zaledwie kilka lat wcześniej odzyskał niepodległość, otrzymał Chesterton oficjalne zaproszenie od polskiego rządu. Chętnie z niego skorzystał. Wizytę przez półtora roku przygotowywał polski oddział Pen Clubu. 28 kwietnia 1927 roku Gilbert Keith Chesterton razem z żoną Frances i sekretarką Dorothy Collins został uroczyście powitany na dworcu w Warszawie, gdzie rozpoczęła się jego trwająca miesiąc podróż po Polsce. Oprócz stolicy odwiedził Poznań, Kraków, Zakopane, Lwów, Wilno i Troki.

Wszędzie witano go bardzo wylewnie - oto wielki katolicki pisarz zaszczycił swą obecnością wielki katolicki kraj, który na Zachodzie z reguły traktowany był niesprawiedliwie, a wręcz pogardliwie. Dla Polaków ta wizyta była ważnym gestem. Pamiętano słowa, które pisarz zawarł w 1922 roku we wstępie do książki Charlesa Sarolei "Letters on Polish affairs":

"Moja instynktowna sympatia do Polski zrodziła się pod wpływem ciągłych oskarżeń miotanych przeciwko niej i - rzec mogę - wyrobiłem sobie sąd o Polsce na podstawie jej nieprzyjaciół. Doszedłem mianowicie do niezawodnego wniosku, że nieprzyjaciele Polski są prawie zawsze nieprzyjaciółmi wielkoduszności i męstwa. Ilekroć zdarzało mi się spotkać osobnika o niewolniczej duszy, uprawiającego lichwę i kult terroru, grzęznącego przy tym w bagnie materialistycznej polityki, tylekroć odkrywałem w tym osobniku, obok powyższych właściwości, namiętną nienawiść do Polski. Nauczyłem się oceniać ją na podstawie tych nienawistnych sądów - i metoda okazała się niezawodną".


Posłuchaj
21:18 [PR24]PR24 (mp3) 26 maj 2019 19_05_57.mp3 Lech Jęczmyk: Chesterton pokochał nasz kraj, ponieważ - według niego - wszyscy, którzy pluli na Polskę byli marni i zajadli (PR, 26.05.2019)

 

Wiktor Zborowski 1200.jpg
Wiktor Zborowski czyta książkę Mariusza Urbanka "Wieniawa. Szwoleżer na pegazie"

Na warszawskim dworcu, gdzie pisarza witała delegacja pisarzy, ku zaskoczeniu wszystkich pojawił się nagle płk Bolesław Wieniawa-Długoszowski i nieproszony wygłosił przemówienie po francusku, które bardzo spodobało się Chestertonowi:

"Pozwalam sobie przywitać Pana w imieniu grupy oficerów kawalerii: nie jako sławnego Anglika ani jako sławnego pisarza, ani nawet jako wielkiego przyjaciela Polski - nie powiem, że największego przyjaciela - Pan Bóg jest największym przyjacielem Polski… Witam Pana jako kawalerzystę, który się zatrzymał w rozwoju. Dla mężczyzny są właściwe tylko dwa zawody: poety i kawalerzysty. Pan wybrał ten pierwszy, ale my, widząc Pańską odwagę, entuzjazm, błyskotliwy humor, widzimy w Panu wspaniałego kawalerzystę, straconego dla kawalerii - z pożytkiem dla ludzkości".

Anglik mówi "barszcz z uszkami"

"Kawalerzysta Chesterton" nie nudził się w Polsce ani przez chwilę. Wszędzie, gdzie się zatrzymywał, wydawano na jego cześć wspaniałe przyjęcia. Tylko 3 maja był na obiedzie u Edwarda Raczyńskiego, podwieczorku w Pierwszym Pułku Szwoleżerów, a na kolacji u prezydenta Ignacego Mościckiego. Następnego dnia prof. Wacław Borowy zabrał go na ucztę do słynnych piwnic Fukiera. Oprócz jedzenia pisarz oddawał się także wykładom, spotkaniom (w Warszawie odbył rozmowę z Józefem Piłsudskim) i spektaklom teatralnym granym specjalnie dla niego. Tournée skończyło się 31 maja.

Edgar_Allan_Poe wiki 1200.jpg
Edgar Allan Poe. Poeta, który zaraził mrokiem nowe pokolenia

Podobno twórca planował napisać książkę o Polsce, nie zdążył jednak zrealizować tego zamiaru. Zmarł 14 czerwca 1936 roku. Po wojnie żyła jeszcze jego sekretarka Dorothy Collins. W latach 60. odwiedziła ją dziennikarka Radia Wolna Europa, by wypytać o szczegóły podróży po Polsce. Na pytanie "co Chestertonowi najbardziej przypadło do gustu w Polsce?" Dorothy Collins uśmiechnęła się i powiedziała:

– Odpowiem Pani słowami Chestertona. Gdy często pytano go o to samo w Polsce, wyjmował wtedy z kamizelki świstek papieru i sylabizując, czytał "barszcz z uszkami".

mc

Czytaj także

Mark Twain. "Wyśmiewał wszystko wokół"

Ostatnia aktualizacja: 21.04.2024 05:35
"Ojcem amerykańskiej literatury" nazwał go William Faulkner. Z kolei Ernest Hemingway powiedział, że amerykańska literatura rozpoczęła się od opublikowania "Przygód Hucka". Jaki był Mark Twain?
rozwiń zwiń
Czytaj także

Terry Pratchett – mistrz satyry i wyobraźni

Ostatnia aktualizacja: 28.04.2024 05:42
28 kwietnia 1948 roku urodził się Terry Pratchett, jeden z najwybitniejszych autorów brytyjskich i najsłynniejszych współczesnych pisarzy prozy fantastycznej.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Kurt Vonnegut - duchowy brat Hrabala

Ostatnia aktualizacja: 11.04.2020 05:35
Przypadek, jako siła sprawcza - to motor całej konstrukcji literackiej i życiowej Vonneguta. Jest synonimem życia, bez którego nie byłoby żadnych zmian, nowych odsłon, ani ewolucji.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Gilbert K. Chesterton. Człowiek, który był moralistą

Ostatnia aktualizacja: 21.12.2016 14:00
- Jego powieści są jak moralitety, ale jak słyszymy to słowo, to kojarzy nam się ono z czymś trudnym. Tymczasem tutaj mamy moralitet podany w formie fascynującej fabuły i niespodziewanych zwrotów akcji – tak o książkach brytyjskiego pisarza mówiła Joanna Puchalska.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Gilbert Keith Chesterton. Pisarz współczesny, choć urodzony w XIX w.

Ostatnia aktualizacja: 26.06.2018 18:00
- To pisarz wymagający. W jego książkach nie chodzi li tylko o rozrywkę, ale o coś znacznie więcej. To widać choćby w tej kryminalnej serii o księdzu Brownie. Zawsze przemycony jest tam pewien system wartości, a wszystko bardzo często ubrane w formę pewnego paradoksu, ze szczyptą angielskiego humoru - mówił w Dwójce publicysta Grzegorz Górny.
rozwiń zwiń
Czytaj także

Wróżenie z faktów. Gilbert Keith Chesterton - apologeta chrześcijaństwa

Ostatnia aktualizacja: 26.05.2019 19:48
- Gilbert Keith Chesterton był apologetą chrześcijaństwa. Potrafił też niepowtarzalnie dyskutować z angielskim dowcipem - powiedział w Polskim Radiu 24 Lech Jęczmyk, eseista.
rozwiń zwiń