Stanisław Mikołajczyk. Przegrał walkę o kształt powojennej Polski

– Wiążąc się serdeczną współpracą ze sprzymierzonymi narodami, proklamuję swą wiarę w demokrację i zaufanie do wielkich przywódców demokracji: prezydenta Roosevelta i premiera Churchilla – mówił w jednym z przemówień premier Stanisław Mikołajczyk.

Stanisław Mikołajczyk (1947 r.)

Foto: PAP/CAF-archiwum

13 grudnia 1966 roku zmarł Stanisław Mikołajczyk, polityk, działacz ruchu ludowego, premier RP na uchodźstwie w latach 1943–1944.

Posłuchaj 

02:25 Pierwsze expose premiera Mikołajczyka (cz_1).mp3 Pierwsze expose premiera Mikołajczyka (cz.1) (28.07.1943)

02:41 Pierwsze expose premiera Mikołajczyka (cz_2).mp3 Pierwsze expose premiera Mikołajczyka (cz.2) (28.07.1943)

Nie dość twardy na te czasy

14 lipca 1943 roku prezydent Władysław Raczkiewicz mianował Stanisława Mikołajczyka premierem Rządu RP na uchodźstwie. Przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego objął urząd po tragicznej śmierci gen. Władysława Sikorskiego, premiera polskiego rządu na emigracji i Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych, w katastrofie nad Gibraltarem. W swoim exposé wygłoszonym 28 lipca 1943 roku mówił: "za obowiązek uważamy dalej kontynuować dzieło gen. Sikorskiego i dopilnować by praca jego i wysiłek nie poszły na marne. By jego wizja Polski mogła doczekać się rychłego urzeczywistnienia. Po pierwsze walka z  Niemcami prowadzona z przymierzonymi do samego końca oraz po drugie ścisła współpraca nad budowaniem i ugruntowaniem trwałego pokoju po wojnie".

Posłuchaj

04:19 Pierwsze expose premiera Mikołajczyka (cz_3).mp3 Pierwsze expose premiera Mikołajczyka (cz.3) (28.07.1943)

Według historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza Mikołajczyk objąwszy tekę premiera w bardzo trudnej sytuacji kryzysowej nie potrafił wykazać wielkości charakteru.

– Był człowiekiem kompromisu, człowiekiem, który dążył do rozwiązań polubownych, a takie rozwiązania nie były w tym czasie możliwe – dodawał profesor w audycji Polskiego Radia.

Posłuchaj

03:32 Pierwsze expose premiera Mikołajczyka (cz_4).mp3 Pierwsze expose premiera Mikołajczyka (cz.4) (28.07.1943)

Walka o kształt powojennej Polski

Był to czas tragicznej sytuacji geopolitycznej Polski bo już w listopadzie 1943 roku w ambasadzie radzieckiej w Teheranie doszło do pierwszego spotkania Wielkiej Trójki: Józefa Stalina, Winstona Churchilla i Franklina Delano Roosevelta.

Stalin, niedawny sojusznik Hitlera, teraz był sojusznikiem Anglików i Amerykanów. Jako ich sprzymierzeniec natychmiast zaczął uzurpować sobie szczególe prawa i stawiać żądania wynagrodzenia politycznego za ponoszone koszty wojny.

Posłuchaj

05:07 03 Mikołajczyk premierem.mp3 Stanisław Mikołajczyk premierem - komentarz historyka prof. Pawła Wieczorkiewicza (2005 r.)

To kluczowy moment II wojny światowej. Wtedy podjęto najważniejsze decyzje na temat dalszego, końcowego etapu wojny, ale także powojennych losów Europy, w tym Polski. 

Zdradzony przez Roosevelta i Churchilla

W Teheranie, w ukryciu przed polskimi sojusznikami, zostało dokonane rozczłonkowanie Polski , oddanie niemal połowy naszego kraju Związkowi Sowieckiemu. To tutaj doszło do zdrady Polski przez jej aliantów.

Nieświadomy niczego Mikołajczyk usiłował uzyskać porozumienie z ZSRR dotyczące polskiej granicy wschodniej. Wielokrotnie udawał się w tej sprawie do Moskwy. Prowadząc rozmowy, nie zdawał sobie sprawy, że decyzje w sprawie granicy wschodniej i tzw. rekompensaty terytorialnej już zapadły, i to bez udziału Polski.

Posłuchaj

14:32 z raczyńskim o mikołajczyku.mp3 Rozmowa Tadeusza Żenczykowskiego z Edwardem Raczyńskim na temat wizyty Stanisława Mikołajczyka u Franklina Roosevelta w Ameryce (20.11.1985 r.)

O porozumieniu teherańskim dowiedział się podczas konferencji w Moskwie w październiku 1944 roku z ust Mołotowa w obecności nie tylko Stalina, ale również przebywającego wtedy w Moskwie, brytyjskiego premiera Winstona Churchilla. Załamany złożył dymisję 24 listopada 1944 roku. Po nim premierem rządu został Tomasz Arciszewski.

Pomimo późniejszych starań polskiego rządu emigracyjnego postanowienia konferencji teherańskiej pozostały wiążące. Rzeczpospolita trafiła do sowieckiej strefy wpływów, w której pozostała przez blisko 45 lat.

mk