Kontestacja skorumpowanych struktur wczesnonowożytnego Kościoła katolickiego być może miała u Kalwina źródła już we wczesnej młodości.
- Ojciec Kalwina był kimś w rodzaju radcy prawnego kurii biskupiej. Popadł w poważny konflikt z tą instytucją, do tego stopnia, że zaistniały poważne problemy z pochowaniem go w poświęconej ziemi. Przypuszczam, że te wydarzenia z młodości musiały w jakiś sposób wpłynąć na Kalwina, tzn. pozbawić go pewnych złudzeń dotyczących hierarchii kościelnej – wyjaśniał ks. Bogdan Tranda, duchowny Kościoła ewangelicko-reformowanego, w audycji Elizy Bojarskiej pt. "Wielcy reformatorzy - Luter i Kalwin".
13:28 wielcy reformatorzy - luter i kalwin.mp3 Fragment audycji Elizy Bojarskiej "Wielcy reformatorzy - Luter i Kalwin". (PR, 23.06.1982)
Te wątpliwości podsycała tylko doktryna starszego o ponad ćwierć wieku Marcina Lutra, która zyskiwała popularność wśród paryskich studentów teologii, wśród których był sam Kalwin.
Marcin Luter - wielki reformator Kościoła
- Był zamieszany w pewną aferę: kiedy na Sorbonie rektor wygłosił mowę inauguracyjną, którą – jak się zdaje – przygotował właśnie Kalwin, w treści mowy przemycił on pewne koncepcje protestanckie. W efekcie Kalwin musiał uciekać z Francji w obawie przed prześladowaniem - wskazywał ks. Bogdan Tranda.
Przyszły reformator zbiegł do szwajcarskiej Genewy. Tam poznał Williama Farela, organizatora ruchu protestanckiego w Szwajcarii. Od tej pory stanowili oni zgrany duet reformatorów religijnych. Miasto było wówczas tyglem, w którym – korzystając z wolności religijnej – mieszały się wpływy różnych odłamów protestanckich. Kalwin popadł w konflikt z libertynami, skrajnymi protestantami holenderskimi, odrzucającymi tradycyjną chrześcijańską moralność, i musiał uchodzić do Salzburga. Do Genewy powrócił w 1541 roku i pozostał tam do śmierci.
Jan Kalwin odmawia libertynom udziału w komunii, akt ten stał się punktem zwrotnym w konflikcie reformatora z tym odłamem protestantów i doprowadził do ucieczki Kalwina z Genewy. Fot.: Wikimedia Commons/dp
Gbur i ponurak
- Duży wpływ na kształtowanie się jego osobowości miały studia w kolegium Montaigu w Paryżu, które ukończył w 1528 roku. Panowała tam bardzo surowa nauka. Niewiele dawano snu i jedzenia, a wiele do nauki. Ten surowy reżim zapewne wpłynął na osłabienie jego zdrowia fizycznego – dodawał ks. Bogdan Tranda.
Mógł też odbić się na poglądach Kalwina dotyczących rygoru życia. W utworzonej przez niego genewskiej komunie religijnej przestrzegano surowo zasad moralnych, nad czym czuwało specjalne kolegialne ciało – Konsystorz. Z czasem zasady wprowadzane przez gminę kalwińską stawały się coraz surowsze: zabroniono np. tańców podczas festynów i dni targowych.
Sam Kalwin nie należał do ludzi ceniących sobie zabawę. Nigdy nie podniósł się po stracie żony i córki, pocieszenie znajdując wyłącznie w pracy. Według anegdoty uśmiechnął się raz w życiu. Jego surowy, ascetyczny styl życia promieniował na wiernych. Na starość stał się człowiekiem zgorzkniałym, poirytowanym słabostkami członków kościoła reformowanego.
Nowa doktryna
Doktryna Kalwina opierała się w dużej mierze na myśli Lutra, oparte na czterech zasadach: "Tylko Pismo (Święte)", "Tylko wiara", "Tylko łaska (Boża)", "Tylko Chrystus".
- Kalwin dodał do arsenału haseł luterańskich zasadę "Soli Deo gloria" ("Tylko Bogu chwała"), która jest wyrazem pozytywnych myśli o człowieku, skoro Kalwin sądzi, że człowiek może swoim postępowaniem przysporzyć chwały majestatowi Bożemu - wyjaśniał filozof prof. Stanisław Piwko, gość audycji Teresy Kalińskiej z cyklu "Alfabet filozofów".
15:48 kalwin Piwko.mp3 Rozmowa prof. Stanisława Piwki z Teresą Kalińską poświęcona myśli Jana Kalwina. (PR, 28.01.2004)
Teologia kalwińska, podobnie jak luterańska, ograniczyła swoje podstawy do Pisma Świętego, choć odwołuje się do myśli Ojców Kościoła.
- Kalwin wyraźnie nawiązuje do traktatu św. Augustyna "Duch a litera", gdzie mówi się o podwójnym oddziaływaniu Pisma Świętego: z jednej strony mamy do czynienia z zewnętrznym znaczeniem słowa, a z drugiej – z jego wewnętrznym, ukrytym, sensem - wykazywał prof. Stanisław Piwko.
Jednym z najbardziej kojarzonych z kalwinizmem założeń doktrynalnych jest podwójna predestynacja. Zakłada ona, że z uwagi na grzeszną naturę człowieka zbawienie wynika z łaski Bożej. A zatem Bóg z góry przeznaczył tylko część ludzkości do zbawienia, z kolei inną cześć do potępienia. Jedną z oznak zbawczego przeznaczenia miałoby być powodzenie w życiu doczesnym. Zdaniem filozofa i ekonomisty Maksa Webera, to dążenie do materialnego udowodnienia łaski napędzało etos pracy i bogacenia, co z kolei doprowadziło do wytworzenia się kapitalizmu. Wbrew obiegowej opinii doktryna predestynacji nie stanowi jednak centralnego punktu wyznania kalwińskiego, a sam Kalwin przestrzegał przed snuciem domysłów na temat tego, kto zostanie zbawiony.
Zarzewie demokracji
- W Kościele reformowanym nie ma takiej jednolitości wyznaniowej, jaka jest w Kościołach luterskich. Doktryna, która promieniowała z Genewy, została przyjęta w Czechach, gdzie przyjęli ją dawni husyci. Przyjęto ją na Węgrzech, we Włoszech zaadaptowali ją waldensi. Znalazła zwolenników we Francji i Szkocji. Nawet doktryna kościoła anglikańskiego formowała się pod wpływem teologii reformowanej, w czym wielkie zasługi położył Jan Łaski, bratanek prymasa Polski. Prezbiterianie w Ameryce również wyrośli z kierunku kalwińskiego – wyjaśniał ks. Bogdan Tranda na antenie Polskiego Radia.
Ten relatywnie niespójny charakter kalwinizmu był efektem założeń samego założyciela, który za naturalny, nadany przez Boga, stan rzeczy uznawał wspólnoty wiernych. Skutkiem było też odejście od hierarchicznej, episkopalnej, struktury kościelnej na rzecz układu prezbiterialnego – opartego na powszechnej odpowiedzialności wszystkich wiernych. W Kościele reformowalnym nie ma kapłanów, rozumianych jako składających ofiary, zamiast tego są cztery równorzędne urzędy: pastora, doktora, diakona i starszego.
- O ile naczelnym pytaniem Lutra było "jak pozyskam sobie miłosiernego Boga", o tyle naczelne pytanie Kalwina brzmiało: "jak doprowadzić do panowania Bożego nad ludzkością". Posunięcia Kalwina miały wpływ na tworzenie się nowożytnej demokracji w Europie – wyjaśniał ks. prof. Alfons Skowronek, teolog katolicki, w audycji Jana Pniewskiego z cyklu "Korzenie Jedności". - Sam był typem wybitnie autorytarnym, stworzony jednak przez niego prezbiterialny i synodalny ustrój Kościoła w swych skutkach prowadził do utworzenia wspólnoty samodzielnej, która wyłamywała się spod kontroli absolutystycznych panów.
12:44 kościół w nauczaniu kalwina___5182_95_ii_tr_0-0_10155572dbf525c9[00].mp3 "Kościół w nauczaniu Kalwina" - audycja Jana Pniewskiego z cyklu "Korzenie Jedności". (PR, 24.02.1995)
bm
