– Był niesamowity, pełen energii i optymizmu. Stawiał przed swoimi uczniami ogromne wyzwania i inspirował do ciężkiej pracy – wspominała Henryka Samsonowicza prof. Agnieszka Bartoszewicz.
06:57 PR2_AAC 2021_05_28-17-20-00.mp3 Prof. Henryka Samsonowicza w audycji Jakuba Jamrozka z cyku "Wybieram Dwójkę" wspominali prof. Agnieszka Bartoszewicz i Łukasz Modelski. (PR, 28.05.2021)
Początki ścieżki historyka
Prof. Henryk Samsonowicz był częstym gościem anten Polskiego Radia. Występował głównie w charakterze specjalisty od średniowiecza, ale niekiedy dzielił się też historiami ze swojego bogatego życia. W rozmowie z Andrzejem Sową, na antenie Polskiego Radia, prof. Henryk Samsonowicz wspominał początki fascynacji historią.
– Do 11 roku życia chciałem zostać przyrodnikiem, głównie pod wpływem lektury przygód doktora Dolittle’a – wspominał Henryk Samsonowicz w 2011 roku. – Miałem szczęście do dobrych nauczycieli historii. Moje zainteresowanie historią rozbudził prof. Hermanowski, który uczył mnie tego przedmiotu na tajnych kompletach.
26:23 Henryk Samsonowicz o dzieciństwie.mp3 Rozmowa Andrzeja Sowy z prof. Henrykiem Samsonowiczem na temat dzieciństwa historyka. Audycja z cyklu "W roli głównej". (PR, 11.11.2011)
W czasie wojny Samsonowicz poznał tak istotną dla mediewisty łacinę, co ciekawe – język ten poznawał ucząc się… ichtiologii w tajnej szkole rybackiej.
– W czasie wojny uczyłem się łaciny, ale nauczyciel zabraniał mnie i innym uczniom przynosić podręcznik na tajne komplety, dlatego uczyliśmy się tekstów na pamięć. Dzięki temu do dziś mógłbym wyrecytować z pamięci pierwszy rozdział "Wojny galijskiej" Cezara – dodawał.
Pomimo młodego wieku w trakcie II wojny światowej związał się z konspiracją. Od 12 roku życia służył w tajnym harcerstwie, w którym pozostał aż do 1945 roku. W konspiracji działał także jego brat, Andrzej.
– Brat doszedł podczas Powstania Warszawskiego do stopnia porucznika batalionu Zośka. Zginął na przyczółku czerniakowskim. Nieznane jest miejsce jego śmierci, ciała nie znaleziono – wspominał w audycji Polskiego Radia z 2001 roku.
11:23 Henryk Samsonowicz o tajnych kompletach i wojnie.mp3 Rozmowa Andrzeja Sowy z prof. Henrykiem Samsonowiczem o nauce na tajnych kompletach i okresie II wojny światowej. Audycja z cyklu "W roli głównej". (PR, 11.11.2011)
Po zakończeniu II wojny światowej spełnił swoje marzenia i rozpoczął studia w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Postanowił specjalizować się w historii średniowiecznej. O tym wyborze zadecydowały trzy czynniki.
Średniowiecze podlegało najmniejszym ingerencjom ideologicznym ze strony komunistów. Ważny okazał się także wpływ Mariana Małowista, mistrza Samsonowicza. – Potrafił zaszczepić zainteresowania, które sam posiadał i potrafił w niesłychany sposób unaoczniać i przekazywać wiedzę – mówił prof. Samsonowicz. Decydująca okazała się także atrakcyjność badawcza mediewistyki.
Karol Modzelewski. Historyk, który tworzył historię
– Średniowiecze daje największe możliwości różnych form pracy. Nie możemy opierać się tylko na źródłach pisanych i wykorzystywać jedynie dyscypliny tradycyjnie związane z historią – opowiadał prof. Henryk Samsonowicz w audycji Polskiego Radia z 2001 roku. – Musimy sięgać do tego, co nam podsuną językoznawcy, archeolodzy, historycy sztuki, socjologowie, specjaliści w zakresie ekonomii. To średniowiecze daje największe pole do popisu.
Długa kariera naukowa
Henryk Samsonowicz przez cały okres kariery naukowej był związany z Uniwersytetem Warszawskim. Po ukończeniu studiów w 1950 roku pozostał na uczelni jako asystent. W 1954 roku zdobył tytuł doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy "Rzemiosło wiejskie w Polsce w XIV–XVI w." napisanej pod kierunkiem Mariana Małowista.
14:51 Henryk Samsonowicz o swoich mistrzach.mp3 Rozmowa Andrzeja Sowy z prof. Henrykiem Samsonowiczem o jego mistrzach na Uniwersytecie Warszawskim. Audycja z cyklu "W roli głównej". (PR, 11.11.2011)
Szybko zdobył uznanie w środowisku historyków, które przypieczętował zdobyciem kolejnych tytułów naukowych. W 1960 roku uzyskał habilitację, w 1971 roku został profesorem nadzwyczajnym. W tym samym roku opublikował swoją najsłynniejszą książkę "Złota jesień polskiego średniowiecza", w której przedstawił barwny obraz Polski pomiędzy 1370 a 1569 rokiem. W 1980 roku otrzymał tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych.
15:30 Henryk Samsonowicz o swoich uczniach.mp3 Rozmowa Andrzeja Sowy z prof. Henrykiem Samsonowiczem na temat wykształconych przez niego historyków. Audycja z cyklu "W roli głównej". (PR, 11.11.2011)
Henryk Samsonowicz z powodzeniem angażował się także w życie swojej macierzystej uczelni. W 1967 roku został prodziekanem Wydziału Historycznego, a w latach 1970-1973 był dziekanem tegoż wydziału. Od 1975 do 1978 roku pełnił funkcję dyrektora Instytutu Historycznego UW. Od 1 października 1980 do 8 kwietnia 1982 roku był rektorem Uniwersytetu Warszawskiego.
40:55 henryk samsonowicz___4796_01_i_tr_0-0_1002133905134dd5[00].mp3 Prof. Henryk Samsonowicz opowiadał o swoim życiu prywatnym i zawodowym w audycji Stanisławy Stec z cyklu "Sekrety, konkrety". W audycji wystąpił również przyjaciel Henryka Samsonowicza, prof. Bronisław Geremek. (PR, 8.10.2001)
Zainteresowania Henryka Samsonowicza nie ograniczały się jedynie do zajęć związanych z historią i życiem akademickim. W latach 80. brał czynny udział w działalności opozycji demokratycznej. Jeszcze w sierpniu 1980 roku podpisał tzw. apel 64, w którym grupa polskich intelektualistów upominała się o dialog ze strajkującymi robotnikami. Został także członkiem Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność". W 1989 roku wziął udział w obradach Okrągłego Stołu po stronie opozycyjno-solidarnościowej. Od 12 września 1989 do 12 stycznia 1991 roku sprawował urząd ministra edukacji narodowej. W 2010 roku w uznaniu zasług został odznaczony najwyższym polskim odznaczeniem państwowym – Orderem Orła Białego.
Janusz Tazbir: w historii nie ma prawdy absolutnej
Dzięki swojemu autorytetowi naukowemu występował publicznie nie tylko jako wybitny znawca meandrów historii. Często wypowiadał się również na temat znaczenia przeszłości dla współczesności.
– Historia daje możliwość wyuczenia się pewnego typu myślenia. Ukazywanie świata w jego zmienności, w powstawaniu, kształtowaniu i odgrywaniu jego struktur społecznych, idei i wartości. Innymi słowy, myślenie historyczne jest myśleniem, które może owocować w działalności codziennej, bieżącej – mówił w audycji z 2001 roku.
32:18 Henryk Samsonowicz o mediewistach.mp3 Rozmowa Andrzeja Sowy z prof. Henrykiem Samsonowiczem o środowisku mediewistów. Audycja z cyklu "W roli głównej". (PR, 11.11.2011)
Henryk Samsonowicz był uważany za jednego z najwybitniejszych polskich historyków. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Historycznego, wielu towarzystw regionalnych oraz laureatem 10 doktoratów honoris causa. Opublikował około 800 prac naukowych, głównie z zakresu historii Polski, w tym 20 książek i podręczników akademickich, które weszły do kanonu literatury historycznej.
sa/bm
