Józef Elsner. Niemiec, który postanowił zostać Polakiem

Józef Elsner jest znany głównie jako nauczyciel Fryderyka Chopina. To również pełnokrwisty kompozytor, który postanowił zostać Polakiem dzięki fascynacji muzyką oraz prekursor wielu inicjatyw kulturalnych.

Józef Elsner na litografii Maksymiliana Fajansa z połowy XIX wieku

Foto: Polona

Józef Elsner zmarł 18 kwietnia 1854 roku. Jest znany głównie jako nauczyciel Fryderyka Chopina, ale zdołał zapisać się w polskiej historii także na wiele innych sposobów.

– Był Niemcem, trafił do Warszawy przez Wiedeń, Brno i Lwów i osiadł tu na wiele lat, do końca swego życia. Był bardzo czynnym, aktywnym współtwórcą kultury muzycznej na ziemiach polskich – mówiła prof. Barbara Przybyszewska-Jarmińska z Instytutu Sztuki w audycji Polskiego Radia z 2019 roku. – Być może zrobił dla niej więcej, niż ktokolwiek inny. Przypominam, że założył pierwszą uczelnię muzyczną w Warszawie, a także pierwsze wydawnictwo muzyczne wydające nuty.

Posłuchaj

12:51 2019_09_11 14_59_57_PR2_Kwadrans_bez_muzyki.mp3 W audycji Barbary Stylińskiej z cyklu "Kwadrans bez muzyki" o życiu i muzyce Józefa Elsnera mówili prof. Barbara Przybyszewska-Jarmińska, skrzypaczka Aleksandra Kuls oraz pianiści: Krzysztof Książek i Aleksandra Świgut. (PR, 11.09.2019)

 

Miłość do muzyki silniejsza niż medycyna

Jego ojcem był stolarz, a przy okazji również twórca instrumentów. To dzięki niemu Józef Elsner już w młodości zaczął pałać miłością do muzyki. Pierwsze szlify muzyczne zdobywał w parafialnym chórze. Przygodę kontynuował w trakcie nauki w gimnazjum we Wrocławiu. Już 1782 roku we wrocławskim kościele św. Wojciecha został wykonany jego pierwszy utwór. Był to motet "Ave Maria gratiae plena".

W 1788 roku rozpoczął studia lekarskie w Akademii Leopoldyńskiej we Wrocławiu. Tym samym poszedł za radą swoich rodziców, którzy wiązali jego przyszłość z medycyną. Józef Elsner zamierzał kontynuować studia w Wiedniu, ale w zrealizowaniu tego celu przeszkodziła mu ciężka choroba. Postanowił przewartościować swoje życie i od tej pory w całości poświęcił się muzyce.

Polak z wyboru

W 1791 roku zaczął grać jako skrzypek w orkiestrze teatralnej w Brnie. Niedługo później, w 1792 roku, po raz pierwszy udał się na ziemie polskie. Osiadł we Lwowie, gdzie został kapelmistrzem teatru. Swoje pierwsze libretta w tym okresie pisał jeszcze w języku niemieckim.

W 1795 roku nastąpił przełom w życiu Elsnera. Do Lwowa przyjechał Wojciech Bogusławski, który wywarł ogromne wrażenie na młodym kompozytorze. Dzięki niemu Elsner zainteresował się polszczyzną oraz zaczął komponować opery do słów Bogusławskiego. Inspirował się przy tym polską historią i muzyką ludową.

Elsner już do końca życia związał się z Polską. W 1799 roku wyprowadził się do Warszawy, w ślad za Bogusławskim, który otrzymał posadę dyrektora Teatru Narodowego. Józef Elsner kontynuował współpracę z Bogusławskim i przez następne 25 lat kierował operą w Teatrze Narodowym. Angażował się również na wielu innych polach kultury. W Warszawie należał do Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz wydawał pierwszy polski miesięcznik nutowy, publikowany w latach 1803-1805 "Wybór Pięknych Dzieł Muzycznych i Pieśni Polskich".

190 lat temu Fryderyk Chopin po raz ostatni zagrał w Polsce

– Był przekonany, że język polski jest bardzo odpowiedni do komponowania muzyki. Napisał dwie rozprawy: o metryczności i rytmiczności języka polskiego oraz o melodii i śpiewie, w których pokazywał, że jest bardziej dogodny do pisania muzyki niż niemiecki – mówiła prof. Barbara Przybyszewska-Jarmińska w audycji Polskiego Radia z 2019 roku.

Nauczyciel Chopina

Elsner najbardziej jest znany ze swoich osiągnięć na polu dydaktyki. W latach 20. XIX wieku prowadził trzy szkoły muzyczne, w tym związaną z Uniwersytetem Warszawskim Szkołę Główną Muzyczną. Jego uczniem byli wówczas m.in. Oskar Kolberg i Fryderyk Chopin, którego talent Elsner określił na świadectwie szkolnym jako "szczególną zdatność" i "geniusz muzyczny".

O talencie nauczycielskim Elsnera świadczy fakt, że jego wychowankowie darzyli go szacunkiem i wspominali jego życzliwe podejście do nauki. Z Chopinem łączyły go związki wręcz przyjacielskie, a obaj muzycy wymieniali ze sobą listy po wyjeździe Chopina z Polski.

Józef Elsner zmarł 15 kwietnia 1854 roku w we własnym majątku Elsnerów pod Warszawą, który obecnie znajduje się w granicach miasta.

sa