Czym są misje pokojowe ONZ?
Karta Narodów Zjednoczonych - zawarta w czerwcu 1945 roku wielostronna umowa powołująca do istnienia i określająca ustrój Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) - przewiduje możliwość użycia międzynarodowej siły militarnej w celu utrzymania bądź ustanowienia pokoju na terenie objętym działaniami zbrojnymi. Do 2007 roku ONZ przeprowadziło 63 takich wojskowych operacji - na terenie Europy, Azji i Pacyfiku oraz Afryki.
06:49 onz od a do z (2)___507_00_iv_tr_0-0_bc9d76ac[00].mp3 Prawnik prof. Zdzisław Galicji w swojej audycji z cyklu "Szkiełko i oko" mówi o Karcie Narodów Zjednoczonych oraz o zasadach prawnych, jakimi kieruje się ONZ. (PR, 22.02.2000)
06:27 onz od a do z (3)___516_00_iv_tr_0-0_bc9dacef[00].mp3 Prawnik prof. Zdzisław Galicki w kolejnej części swojej audycji "Szkiełko i oko" kontynuuje swój wykład o prawnych aspektach działalności ONZ. (PR, 23.02.2000)
Były to między innymi: misja UNTSO prowadzona od 1948 roku na Bliskim Wschodzie, operacja UNPROFOR realizowana od 1993 do 1995 roku na terenie byłej Jugosławii, Misja Tymczasowej Administracji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (od 1999 roku), Misja Obserwacyjna Organizacji Narodów Zjednoczonych w Gruzji (1993-2009) oraz Misja Wsparcia Narodów Zjednoczonych w Afganistanie (od 2002 roku).
Głównym zadaniem takich operacji jest nadzorowanie przestrzegania zawieszenia broni pomiędzy zwaśnionymi stronami, udzielanie pomocy przy wdrażaniu porozumień pokojowych, a także ochrona ludności cywilnej zamieszkującej tereny objęte konfliktem. Członkowie misji zajmują się również udzielaniem pomocy przy organizacji demokratycznych wyborów, a także dbaniem zarówno o bezpieczeństwo obywateli państwa, na którego terenie odbywa się misja pokojowa, jak i o przestrzeganie praw człowieka na objętym wojną obszarze.
W skład misji ONZ wchodzi personel wojskowy (zwany także Błękitnymi Hełmami lub Błękitnymi Beretami) oraz policyjny, który wywodzi się z państw członkowskich. W operacjach uczestniczą również pracownicy cywilni – często są to obywatele kraju, na którego terenie odbywa się misja pokojowa.
18:28 onz i jej funkcja we współczesnym świecie___pr ic 12898_tr_0-0_bc9cf547[00].mp3 Audycja Andrzeja Wolskiego "ONZ i jej funkcja we współczesnym w świecie" poświęcona historii Organizacji Narodów Zjednoczonych, jej celom i działaniom. (PR, 03.07.1993)
Operacja UNTSO na Bliskim Wschodzie – pierwsza misja pokojowa ONZ
Grupa policjantów ONZ siedząca przed budynkiem w izraelskim mieście Hajfa. Zdjęcie pochodzi z 1948 roku. Źródło: NAC/Domena publiczna
Po zakończeniu II wojny światowej teren Palestyny – zgodnie z decyzją Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych podjętą w listopadzie 1947 roku – zostało podzielone na dwa państwa: arabskie i żydowskie. Ustalono wówczas również, że Jerozolima i okolice miasta będą należeć do strefy neutralnej, nad którą kontrolę miała sprawować społeczność międzynarodowa.
Koncepcja ONZ została zaakceptowana przez Żydów, jednak odrzucona przez Palestyńczyków i sąsiednie państwa arabskie (Egipt, Liban, Jordania i Syria). Gdy więc w maju 1948 roku Żydzi proklamowali powstanie Izraela, wojska Ligii Państw Arabskich niemal natychmiast zaatakowały nowo utworzone państwo. W ten sposób doszło do wybuchu I wojny izraelsko-arabskiej.
Już 29 maja 1948 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ wezwała do zaprzestania działań wojennych w Palestynie. Aby doprowadzić do zakończenia konfliktu, powołano do życia Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Nadzorowania Rozejmu (UNTSO). Ustalono wówczas, że zawarcie zawieszenia broni pomiędzy zwaśnionymi stronami będzie nadzorowane przez mediatora ONZ – pierwszym był szwedzki polityk Folke Bernadotte – oraz wspierającą go grupę obserwatorów wojskowych. Sformowana wówczas komisja przybyła do Palestyny już w czerwcu 1948 roku.
Dzięki działaniom m.in. ONZ latem 1949 roku I wojna izraelsko-arabska zakończyła się. Konflikt pomiędzy oboma narodami jednak nie wygasł i w kolejnych latach był wielokrotnie wznawiany – w 1967 roku wybuchła wojna sześciodniowa pomiędzy Izraelem a Egiptem, Jordanią i Syrią, a w 1973 roku wojna Jom Kippur pomiędzy Izraelem a koalicją egipsko-syryjską.
03:15 Wznowienie walk w rejonie Kanału Sueskiego i Wzgórz Golan.mp3 Posiedzenie Rady Bezpieczeństwa ONZ- wystąpienie ministra spraw zagranicznych Egiptu Mohammeda el-Zayyata i apel sekretarza generalnego ONZ Kurta Waldheima, fragm. aud. "7 dni w kraju i na świecie". (PR, 14.10.1973)
Ponieważ sytuacja panująca na Bliskim Wschodzie jest napięta również współcześnie, misja UNTSO jest wciąż kontynuowana. Organizacja – której główna siedziba mieści się w Jerozolimie – stale monitoruje konflikt izraelsko-arabski i nadzoruje przestrzeganie zawieszenia broni pomiędzy obiema stronami. Współpracuje również z siłami zbrojnymi ONZ w Libanie (stacjonującymi na tych terenach od 1978 roku w związku z atakami Izraela na Liban) i na Wzgórzach Golan zlokalizowanych na pograniczu Izraela, Syrii i Libanu (stacjonującymi na tych terenach od zakończenia wojny Jom Kippur).
Wojna Jom Kippur – Bliski Wschód w ogniu
Warto podkreślić, że w składzie sił zbrojnych ONZ stacjonujących na Wzgórzach Golan znajdowali się również Polacy. Od 1974 do 2009 roku w misji uczestniczyło 13 tysięcy żołnierzy i pracowników polskiego wojska. Do ich zadań należało m.in. oczyszczanie okolicznych terenów z min i niewybuchów. W trakcie operacji zginęło 9 Polaków.
Operacja UNPROFOR na terenie byłej Jugosławii (1993-1995)
W 1991 roku doszło do rozpadu Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii i powstania nowych państw. Niepodległość ogłosiły wówczas Słowenia, Chorwacja, Macedonia oraz Republika Bośni i Hercegowiny. Utworzono również Federalną Republikę Jugosławii, w skład której weszły Serbia i Czarnogóra. Wkrótce potem pomiędzy nowymi krajami rozgorzały konflikty. W 1991 roku Jugosłowiańska Armia Ludowa zaatakowała Chorwację, rozpoczynając czteroletni konflikt serbsko-chorwacki. Następnie wybuchła wojna chorwacko-bośniacka oraz wojna domowa w Bośni i Hercegowinie pomiędzy bośniackimi Serbami a władzami Republiki.
Wojna dziesięciodniowa - Słowenia wywalcza niepodległość
W celu zapobieżenia eskalacji konfliktu, który ogarnął ziemie byłej Jugosławii, Rada Bezpieczeństwa ONZ zadecydowała w lutym 1992 roku o wysłaniu na te tereny misji pokojowej, która miała doprowadzić do załagodzenia sporu i rozpoczęcia rozmów nad rozwiązaniem kryzysu. W tym celu powołano do życia siły ochronne UNPROFOR, które miały monitorować sytuację w regionie z terenów trzech "stref ochronnych ONZ" zlokalizowanych w Chorwacji. Do ich obowiązków należał również m.in. nadzór nad demilitaryzacją ogarniętych działaniami zbrojnymi terenów, kontrola przepływu ludności oraz niesienie pomocy humanitarnej zagrożonej ludności.
02:48 sarajewo_ sekretarz onz- plany 1994-12-04.mp3 Nieudana mediacja sekretarza generalnego ONZ Boutrosa Boutrosa-Ghali w Sarajewie, fragment audycji Antoniego Szybisa i Andrzeja Grzybowskiego (PR, 4.12.1994)
31 marca 1995 roku UNPROFOR została przekształcona w trzy samodzielne misje: UNPREDEP w Macedonii (zakończona w lutym 1999 roku), UNCRO w Chorwacji (zakończona w styczniu 1996 roku) oraz UNMIBH w Bośni i Hercegowinie. Ostatnia z wymienionych organizacji funkcjonowała najdłużej, bo aż do grudnia 2002 roku. Funkcjonariusze ONZ zajmowali się nadzorowaniem wprowadzania systemu prawa i sprawiedliwości w kraju, który przez trzy lata – od 1992 do 1995 roku – objęty był wojną domową, a także pomagali władzom państwa w organizacji i zarządzaniu lokalnym personelem policyjnym.
Przeczytaj również:
Jednym z państw członkowskich zaproszonych do udziału w misji UNPROFOR była Polska. W tym celu w maju 1992 roku podjęto decyzję o sformowaniu Polskiego Kontyngentu Wojskowego, który w kwietniu ruszył do Chorwacji w rejon miasta Slunj. W momencie zakończenia operacji, czyli w 1995 roku, w jego skład wchodziło 1200 polskich żołnierzy.
Misja Tymczasowej Administracji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (od 1999 roku)
W latach 90. XX w. po upadku Jugosławii nasiliły się konflikty pomiędzy zamieszkującymi rejon Albańczykami, którzy dążyli do uznania niepodległości Kosowa, a Serbami, którzy uznawali te tereny jako część swojego państwa. Eskalacja sporu nastąpiła w 1996 roku, gdy albańska partyzancka Armia Wyzwolenia Kosowa zaczęła atakować serbską policję i armię jugosłowiańską. Działania te ostatecznie doprowadziły do wybuchu wojny domowej w Kosowie.
Wielokrotne łamanie przez serbskie władze praw człowieka (mowa tu m.in. o masakrze w Raczaku z 15 stycznia 1999 roku) i organizowane przez nich masowe przymusowe przesiedlenia ludności albańskiej spotkały się z reakcją Sojuszu Północnoatlantyckiego. Siły NATO przeprowadziły na tym terytorium zbrojną interwencję, która trwała od 24 marca do 20 czerwca 1999 roku. Operacja ta - nosząca nazwę "Allied Force" - miała doprowadzić do zakończenia konfliktu, zawarcia pokoju pomiędzy obiema stronami i umożliwienia uchodźcom powrotu na teren prowincji.
Misja Sojuszu Północnoatlantyckiego rzeczywiście doprowadziła do zakończenia wojny domowej w Kosowie, jednak w jej wyniku miasto musiało opuścić ponad milion jego mieszkańców. Z tego też powodu pod koniec marca podjęto decyzję o przeprowadzeniu wojskowej operacji "Allied Harbour", która miała dostarczyć pomoc humanitarną uchodźcom z Kosowa. Uczestniczyli w niej również Polacy - liczący 140 żołnierzy kontyngent został utworzony na bazie 21 Brygady Strzelców Podhalańskich z Rzeszowa. Do ich głównych zadań należało m.in. budowanie obozów dla migrantów z objętych działaniami wojennymi terenów, ochrona konwojów humanitarnych i dostarczanie wody potrzebującym.
Zobacz także:
10 czerwca 1999 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ zdecydowała o utworzeniu Misji Tymczasowej Administracji Narodów Zjednoczonych w Kosowie (UNMIK), która miała sprawować władzę w prowincji aż do uzyskania przez nią autonomii. Mandat misji uległ zmianie w 2008 roku, gdy Kosowo ogłosiło niepodległość, a władze kraju przyjęły konstytucję. I chociaż UNMIK dalej działa na terenie państwa, jego cele uległy zmianie: obecnie misja skupia się na promowaniu stabilności, bezpieczeństwa i przestrzegania praw człowieka na terenie Kosowa.
Misja Obserwacyjna Organizacji Narodów Zjednoczonych w Gruzji (1993-2009)
Latem 1992 roku wybuchła wojna w Abchazji spowodowana dążeniem strony abchaskiej do odłączenia się od Gruzji. Walki trwały do jesieni 1993 roku i zakończyły się zwycięstwem Abchazji wspieranej przez siły rosyjskie. Abchazja stała się formalnie niepodległym państwem, faktycznie jednak wciąż pozostaje pod zwierzchnictwem władz gruzińskich. Jest uznawana jedynie przez pięć państw, w tym Rosję.
Ponieważ podczas trwania działań militarnych obie strony konfliktu dopuściły się licznych zbrodni przeciwko ludności cywilnej (w 1993 w mieście Oczamczyra w czasie ofensywy abchaskiej zginęło ponad 400 gruzińskich rodzin), 24 sierpnia 1993 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ utworzyła Misję Obserwacyjną Organizacji Narodów Zjednoczonych w Gruzji (UNOMIG). Jej celem było doprowadzenie do unormowania stosunków pomiędzy zwaśnionymi stronami, odnalezienie pokojowego rozwiązania konfliktu, a następnie nadzorowanie przestrzegania zasad zawieszenia broni pomiędzy Gruzją a Abchazją.
W misji ONZ uczestniczyli także Polacy. Od 1993 do 2009 roku w rejonie Abchazji przebywało 65 polskich obserwatorów wojskowych. Zajmowali się oni przede wszystkim monitorowaniem relacji zwaśnionych stron konfliktu, nawiązywaniem kontaktów z przedstawicielami miejscowych władz, a także ochroną lokalnej ludności.
UNOMIG zakończyło działalność w czerwcu 2009 roku z powodu braku zgodnego stanowiska członków Rady Bezpieczeństwa na temat przedłużenia mandatu.
Misja Wsparcia Narodów Zjednoczonych w Afganistanie (od 2002 roku)
11 września 2001 roku terroryści z islamskiej Al-Kaidy dokonali zaplanowanego i koordynowanego z terytorium Afganistanu, rządzonego przez sympatyzujących z nimi talibów, ataku na terytorium USA. Opanowane przez członków organizacji samoloty pasażerskie uderzyły wówczas w wieże World Trade Center i Pentagon. W wyniku działań terrorystycznych zginęło wówczas ponad 2,5 tysiąca osób.
Cios w serce Ameryki. 20. rocznica zamachów na World Trade Center
Wydarzenia z września 2001 roku doprowadziły do wybuchu wojny w Afganistanie. Amerykanów wsparły wówczas siły NATO (Międzynarodowe Siły Wsparcia Bezpieczeństwa, w skrócie ISAF), a także Sojusz Północny – afgańskie ugrupowanie opozycyjne wobec talibów. Walki pomiędzy zwaśnionymi stronami trwały ponad dwadzieścia lat – do zawarcia porozumień pokojowych doszło 29 lutego 2020 roku. Wojna zakończyła się ponownym przejęciem władzy w Afganistanie przez talibów.
Przedłużające się działania wojenne na terenie Afganistanu doprowadziły do powołania już 28 marca 2002 roku Misji Wsparcia Narodów Zjednoczonych w Afganistanie. Inicjatywa trwa do dziś, a do grona jej głównych celów należy: udzielanie pomocy obywatelom państwa, monitorowanie przestrzegania praw człowieka i badanie przypadków ich łamania, wspieranie lokalnych organizacji społecznych oraz promowanie pokoju i stabilności w Afganistanie.
jb
