23 września 1976 roku powstał Komitet Obrony Robotników (KOR), będący reakcją na represje, które spotkały protestujących w czerwcu robotników z Radomia, Ursusa i Płocka. Głównym celem Komitetu było niesienie pomocy prawnej i finansowej represjonowanym przez peerelowskie władze robotnikom i ich rodzinom. Zdziałał jednak dużo więcej, łamiąc monopol komunistycznej władzy na prawo do zrzeszania się i na dostęp do informacji.
08:38 Powstanie KOR-u - komentarz prof. Rafała Habielskiego.mp3 Protesty przeciwko podwyżce cen w czerwcu 1976, strajki m.in. w Radomiu i Ursusie, powstanie KOR-u - audycja Andrzeja Sowy z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej", komentarz prof. Rafała Habielskiego. (PR, 11.04.1997)
Komitet Obrony Robotników - zobacz serwis historyczny
Dobrobyt na kredyt
Dekada gierkowska w założeniu miała stanowić kontrast dla siermiężnych, ksenofobicznych i pełnych wyrzeczeń czasów rządów Władysława Gomułki. Dzięki tworzeniu pozorów normalizacji, ekipie Gierka udało się uzyskać wiele zagranicznych kredytów, które były przeznaczane na często nieudane i nieprzemyślane, inwestycje lub na zakup dóbr konsumpcyjnych, których zwiększona dostępność miała przekonać obywateli o właściwej linii partii i geniuszu "ojców narodu". W 1975 roku dług Polski wynosił już 8,4 miliardów dolarów, a na początku rządów Gierka kwota zobowiązań była minimalna.
Krótkowzroczna i nieudolnie prowadzona polityka szybko doprowadziła do załamania się gospodarki. Obciążenia z tym związane miały spaść na społeczeństwo. Zapowiedziano drastyczne podwyżki, co stało się bezpośrednią przyczyną protestów w czerwcu 1976. Zakończyły się one pacyfikacją przez oddziały ZOMO zakładów pracy, demonstrantów, a w Radomiu milicja przejęła kontrolę nad miastem. W całej Polsce zatrzymano ok. 2500 osób. Większość z nich zwolniono, jednak w Radomiu i w Ursusie odbyły się pokazowe procesy. Wyroki wynosiły od 2,5 do 10 lat więzienia.
Czerwiec 1976 - zobacz serwis specjalny
Bunt inteligencji
Brutalne represje komunistycznej władzy sprawiły, że część opozycji, szczególnie zaangażowana w protesty przeciwko zmianom w konstytucji PRL na przełomie lat 1975 i 1976, wystosowała w czerwcu 1976 roku list otwarty - deklarację solidarności z robotnikami. Widniały pod nim podpisy Jacka Kuronia, Jana Józefa Lipskiego, Adama Michnika, Anieli Steinsbergowej, Jana Olszewskiego, prof. Edwarda Lipińskiego, Ludwika Cohna i ks. Jana Ziei. Na Zachodzie treść listu jako pierwsze przekazało Radio Wolna Europa.
42:31 00ca150b.mp3 Komitet Obrony Robotników – ważny element tradycji walki o niepodległą Polskę. Rozmawiają prof. Antoni Dudek, historyk i publicysta Piotr Zaremba. (PR, 29.09.16)
Następnym krokiem było powołanie do życia 23 września 1976 roku Komitetu Obrony Robotników, który miał pod jednym szyldem prowadzić działania na rzecz represjonowanych. Tego dnia ogłoszono "Apel do społeczeństwa i władz PRL", w którym domagano się przyjęcia do pracy wszystkich zwolnionych, amnestii dla skazanych i więzionych za udział w strajkach, ujawnienia rozmiarów zastosowanych represji i ukarania osób winnych łamania prawa.
Pod apelem podpisało się 14 osób - założycieli Komitetu Obrony Robotników: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Ludwik Cohn, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Antoni Macierewicz, Piotr Naimski, Antoni Pajdak, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergowa, Adam Szczypiorski, ksiądz Jan Zieja, Wojciech Ziembiński. Jerzy Andrzejewski przekazał apel Marszałkowi Sejmu PRL, informując jednocześnie władze o zawiązaniu KOR.
22:55 25.09.16 blazejowska.mp3 "Harcerską drogą do niepodległości. Od "Czarnej Jedynki" do Komitetu Obrony Robotników. Nieznana historia KOR i KSS "KOR" - o książce i jej bohaterach opowiada autorka Justyna Błażejowska. (PR, 25.09.16)
Organami prasowymi Komitetu były miesięcznik "Biuletyn Informacyjny", którego nazwa nawiązywała wprost do konspiracyjnego tygodnika, ukazującego się w okupowanej Polsce w czasie II wojny światowej oraz "Komunikat KOR". Informacje o działaniach komitetu ukazywały się również regularnie na antenie Radia Wolna Europa.
Komitet zapewniał pomoc prawną osądzonym w procesach, zapewniał wsparcie rodzinom i prowadził niezależną politykę informacyjną. Łamał monopol komunistycznej propagandy, ujawniał przypadki łamania praw człowieka. Jednym z efektów działania KOR była amnestia ogłoszona w lutym 1977 roku.
Z otwartą przyłbicą
Wszystkie działania Komitetu były jawne, a lista członków ukazała się w "Biuletynie Informacyjnym". Znalazło się na niej 37 nazwisk: Jerzy Andrzejewski, Stanisław Barańczak, Konrad Bieliński, Seweryn Blumsztajn, Bogdan Borusewicz, Andrzej Celiński, Mirosław Chojecki, Ludwik Cohn, Jerzy Ficowski, ksiądz Zbigniew Kamiński, Stefan Kaczorowski, Wiesław Piotr Kęcik, Jan Kielanowski, Leszek Kołakowski, Anka Kowalska, Jacek Kuroń, Edward Lipiński, Jan Józef Lipski, Jan Lityński, Antoni Macierewicz, Adam Michnik, Halina Mikołajska, Ewa Milewicz, Emil Morgiewicz, Piotr Naimski, Jerzy Nowacki, Wojciech Onyszkiewicz, Antoni Pajdak, Zbigniew Romaszewski, Józef Rybicki, Aniela Steinsbergowa, Adam Szczypiorski, Józef Śreniowski, Maria Wosiek, Henryk Wujec, Wacław Zawadzki, ksiądz Jan Zieja.
W 1977 powstało Biuro Interwencyjne KOR, którego zadaniem była rejestracja wszystkich przypadków łamania praw człowieka przez władze PRL, niesienie pomocy represjonowanym i poszkodowanym. Biuro było prowadzone przez Zbigniewa i Zofię Romaszewskich również po rozwiązaniu KOR w 1981 roku jako Biuro Interwencji. W działalności biura brali udział między innymi: Lech Kaczyński, Jarosław Kaczyński, Jan Krzysztof Kelus, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski i Jan Lityński.
Represje wobec KOR
W maju 1977 roku nastąpił kontratak władz komunistycznych – rozpoczęły się represje, zwolnienia z pracy i aresztowania, a najtragiczniejszym wydarzeniem była śmierć krakowskiego studenta Stanisława Pyjasa. Stała się ona przyczyną zorganizowania szeregu protestów i powołania do życia Studenckiego Komitetu Solidarności. Działacze KOR jawnie wspierali akcje studentów, czego efektem było aresztowanie Macierewicza, Kuronia, Michnika i kilkudziesięciu innych działaczy opozycyjnych. Protesty, głodówki i nacisk państw zachodnich doprowadziły do ogłoszenia w lipcu 1977 roku kolejnej amnestii, która objęła uwięzionych w czerwcu 76 robotników i wszystkich korowców.
KSS "KOR"
29 września 1977 odbyło się zebranie KOR, na którym przyjęto tekst "Deklaracji Ruchu Demokratycznego" oraz podjęto uchwałę o przekształceniu Komitetu Obrony Robotników w Komitet Samoobrony Społecznej "KOR". W swojej deklaracji Komitet położył większy nacisk na kwestie praw człowieka. Uchwały nie poparli trzej członkowie KOR, którzy działali już w Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela, powstałym 25 marca 1977 roku.
Na początku lat 80. KSS "KOR" wydał szereg oświadczeń m.in. w sprawie wyborów do Sejmu PRL, negując ich sens oraz w sprawie mordu katyńskiego w jego 40. rocznicę. Komitet nieprzerwanie monitorował działania władz, np. "Komunikat KSS "KOR" nr 38 z marca 1980 roku podawał, że "w ostatnim okresie zatrzymano co najmniej 188 osób, przeprowadzono co najmniej 159 rewizji w mieszkaniach". Członkowie KOR i współpracownicy przeprowadzili głodówki protestacyjne w obronie więźniów politycznych.
W lipcu 1980 roku Polskę ogarnęła fala strajków. Działacze KOR wspierali strajkujących robotników. Jednym z głównych organizatorów strajku w Stoczni Gdańskiej był Bogdan Borusewicz. Korowcy zostali doradcami i ekspertami komitetów strajkowych, pomagali w redagowaniu i wydawaniu biuletynów i gazetek. W sierpniu powstał NSZZ "Solidarność". Oficjalne rozwiązanie KSS "KOR" nastąpiło 23 września 1981 roku na I Krajowym Zjeździe Delegatów NSZZ "Solidarność".
mf/mko
