Okoliczności uchwalenia przez Sejm 19 lutego 1947 roku tzw. Małej Konstytucji przedstawiła Katarzyna Kobylecka w audycji z cyklu ”Dźwiękowy przewodnik po historii najnowszej”. Gościem programu nadanego w listopadzie 1996 był profesor Michał Pietrzak.
Nawiązanie do Konstytucji marcowej
Dlaczego dokument nazwano Małą Konstytucją? - Ponieważ uzupełniona była przepisami Konstytucji marcowej z 1921 roku - komentował historyk. - Można powiedzieć, że w zarysie generalnym ona powtarzała pewne zasady ustrojowe ustawy zasadniczej z lat międzywojennych.
W audycji znalazły się nagrania archiwalne z tamtego okresu. - Projekt tej ustawy został opracowany przez specjalną komisję sejmową. Na dzisiejszym posiedzeniu referować go będzie poseł dr Feliks Jarosz - relacjonował sprawozdawca Polskiego Radia. - W jej pracach brały udział wszystkie, bez wyjątku, kluby poselskie.
- To był Sejm, który, co dziś nie ulega żadnej wątpliwości, pochodził ze sfałszowanych wyborów – mówił profesor Michał Pietrzak. - Blok Stronnictw Demokratycznych uzyskał formalnie poparcie ok. 80% mandatów, a w rzeczywistości ta liczba była znacznie mniejsza.
Podział władzy w państwie
Komuniści bez najmniejszych problemów przyjęli projekt Ustawy Konstytucyjnej o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej.
Najwyższym organem ustawodawczym, kontrolującym pracę rządu był Sejm. Powołano prezydenta oraz nowy organ – Radę Państwa. Mieli w niej zasiadać: prezydent, marszałek oraz wicemarszałek Sejmu, prezes NIK-u i trzy osoby wybrane przez parlament.
Władze wykonawczą miał sprawować rząd powoływany przez parlament. Powołano Najwyższą Izbę Kontroli, istniały sądy i prokuratura. A więc struktura organizacyjna państwa była, poza Radą Państwa, podobna do tej z początków II Rzeczypospolitej, przewidzianych przez Konstytucję marcową.
Prawa i wolności obywatelskie
- Ponieważ nie było w tej Małej Konstytucji zawartych przepisów dotyczących praw i swobód obywatelskich, 3 dni później, 22 lutego 1947 roku, uchwalono Deklarację w przedmiocie realizacji praw i wolności obywatelskich. Teoretycznie gwarantowała ona obywatelom równość wobec prawa, nietykalność osobistą, ochronę życia i mienia, wolność sumienia i wolność wyznania, wolność badań naukowych i głoszenia ich wyników oraz wolność twórczości artystycznej. W deklaracji znalazły się też zapisy o wolności prasy, słowa, stowarzyszeń, zebrań i zgromadzeń publicznych.
Dokument nie posiadał jednak rangi ustawy, nie został też ogłoszony w żadnym wydawnictwie urzędowym, przez co nie miał praktycznie żadnej mocy wiążącej. - To były bardzo ogólne sformułowania - stwierdził prof. Pietrzak. - Prasa podawała informacje o posiedzeniach Sejmu, rządu, ale zasadniczy tygiel sprawowania władzy nie tkwił ani w Sejmie, ani w rządzie.
Decyzje podejmowało ścisłe kierownictwo partii: PPR-u i PPS-u, a po zjednoczeniu w 1948 roku, PZPR-u.
Bierut prezydentem
- Bardzo ważną rolę spełniał prezydent - mówił historyk. - Był on reprezentantem Polski na zewnątrz, przewodniczył też Radzie Państwa, a więc miał uprawnienia ustawodawcze. Bez jego wiedzy nie mogła zapaść jakakolwiek decyzja w najważniejszych sprawach państwowych.
Urząd ten sejm powierzył Bolesławowi Bierutowi dwa tygodnie przed przyjęciem Ustawy Zasadniczej, 5 lutego 1947 roku.
- To była charakterystyczna cecha większości państw socjalistycznych, że one były piękne na zewnątrz, ale rzeczywistość daleko odbiegała od tego, co było zapisane w konstytucji - podsumował profesor Michał Pietrzak.
Mała Konstytucja przestała obowiązywać z wejściem w życie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, uchwalonej przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 roku.
Więcej faktów na temat najnowszej historii Polski znajdziesz na platformie internetowej "moje.polskieradio.pl"
