Nowa Huta miała być miastem bez krzyża

- Kiedy w pobliżu Krakowa budowana była Nowa Huta, może nie uświadamiano sobie, że powstaje ona przy krzyżu, przy tej relikwii, którą wraz z prastarym opactwem cysterskim odziedziczyliśmy po czasach piastowskich - mówił Jan Paweł II w 1979 roku.

Kraków, 10.11.2007. Uroczystość poświęcenia pomnika Krzyża Nowohuckiego.

Foto: PAP/Jerzy Ruciński

27 kwietnia 1960 w Nowej Hucie doszło do starć w obronie krzyża. 19 lat później, podczas swojej I pielgrzymki do Ojczyzny, papież odprawiając mszę św. w Mogile, nawiązał do wydarzeń związanych z budową kościoła w Nowej Hucie w latach 60.

Walka z Kościołem

Po odwilży roku 1956 władze komunistyczne przystąpiły do nowej ofensywy antykościelnej. Na początku 1958 r. w specjalnym piśmie sekretariatu Komitetu Centralnego PZPR do instancji partyjnych zawarto bardzo ostrą analizę działań Kościoła przeciwko państwu socjalistycznemu i atak na program obchodów Milenium Chrztu Polski zaproponowany przez Episkopat.

Mówił o tym w audycji Agnieszki Steckiej z cyklu "Dźwiękowy przewodnik po najnowszej historii Polski", nadanej w styczniu 1997 roku, prof. Wojciech Roszkowski.

- W maju 1958 r. doszło do sprowokowanych przez milicję zajść w Olkuszu, gdzie prowokatorzy zaatakowali wspólnotę kościoła polsko-katolickiego, po czym propaganda komunistyczna przystąpiła do ataków na rzymsko-katolicką nietolerancję – powiedział historyk.

Kolejnym atakiem na Kościół było najście w biały dzień ok. 200 milicjantów na Instytut Prymasowski na Jasnej Górze. - Dawno minęły już czasy średniowiecznej supremacji kościoła nad państwem. Trzeba dostosować się do postępu i wyrzec się beznadziejnej myśli o walce z socjalizmem - mówił wówczas I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka.

Miasto bez Boga

Przejawem antykościelnej postawy władz PRL jest też historia budowy kościoła w Nowej Hucie. Początkowo komuniści wydali zgodę na budowę w Nowej Hucie kościoła. W marcu 1957 r. u zbiegu ówczesnych ulic Marksa i Majakowskiego stanął krzyż poświęcony przez metropolitę krakowskiego abp. Eugeniusza Baziaka. Rozpisano konkurs na projekt świątyni.
19 kwietnia 1960 r. proboszcz parafii w Bieńczycach ks. Mieczysław Satora otrzymał pismo z żądaniem usunięcia krzyża. Władze zmieniły plany. Zdecydowano, że na działce wytyczonej pod budowę kościoła stanie szkoła w ramach akcji "1000 szkół na Tysiąclecie".

27 kwietnia 1960, gdy robotnicy przystąpili do wykopywania krzyża, mieszkańcy Nowej Hutu stanęli w jego obronie.

W obronie krzyża

- Od dziecka wpajano mi, że krzyż jest największą wartością człowieka, od urodzin do śmierci, bo rodząc się człowiek jest naznaczany znakiem krzyżem i kiedy umiera, jest żegnany krzyżem" - mówiła mieszkanka Nowej Huty, Janina Drąg. - Zabolało mnie, kiedy proboszcz powiedział: nie mam armat, strzelać nie będę, módlcie się.

Zgromadzeni pod krzyżem ludzie śpiewali pieśni religijne, składali kwiaty, modlili się. Po południu dołączyli do nich robotnicy, którzy skończyli pracę w nowohuckich zakładach. Coraz większe siły koncentrowała milicja. Do rozpędzenia zebranych użyto gazu, a wieczorem milicja dostała zgodę na użycie ostrej amunicji. Uliczne walki trwały do późnej nocy.

Protest stłumiono, a krzyż został zniszczony. Władze skonfiskowały 2 mln zł uzbierane przez mieszkańców na budowę kościoła.
Do budowy świątyni w Nowej Hucie  udało się doprowadzić, co prawda w innym miejscu, po siedmiu latach dzięki nieustającym wysiłkom bp. Karola Wojtyły. Prace rozpoczęły się w październiku 1967 r., a w maju 1977 r. kard. Karol Wojtyła dokonał konsekracji nowego kościoła.

Do mieszkańców Nowej Huty – homilia Jana Pawła II

Obecny tu dzisiaj wśród Was składam dzięki Bożej Opatrzności, że mogłem wraz z Wami budować Nową Hutę na fundamencie Chrystusowego Krzyża - mówił Jan Paweł II w homilii wygłoszonej do mieszkańców Nowej Huty podczas swej I pielgrzymki do Polski w czerwcu 1979 r. - Od krzyża w Nowej Hucie zaczęła się nowa ewangelizacja, ewangelizacja nowego Millenium.
- Miałem szczęście, jako wasz arcybiskup i kardynał, nie tylko wbić pierwszą łopatę pod wykop tego kościoła, ale także poświęcić go i konsekrować – powiedział papież.

Posłuchaj całej homilii Ojca św. wygłoszonej w Nowej Hucie.

Dziś w miejscu, gdzie dawniej stał krzyż, stoi pomnik Krzyża Nowohuckiego, zaprojektowany przez krakowskiego artystę rzeźbiarza prof. Stefana Dousę. Odlany z brązu monument ma prawie 5 metrów wysokości i waży ok. 600 kg. O wydarzeniach z 1960 r. przypominają umieszczone u podstawy pomnika popękane płyty, w których odciśnięte zostały ludzkie dłonie i strony gazet z tamtego czasu. Na płytach są napisy: "Janowi Pawłowi II - obrońcy krzyża - wdzięczni mieszkańcy Nowej Huty" oraz słowa wypowiedziane przez papieża w 1979 r.: "Od krzyża w Nowej Hucie zaczęła się nowa ewangelizacja, ewangelizacja nowego Millenium".
- Komuniści chcieli społeczeństwo ateizować, zatomizować i stworzyć z niego masę podmiotów niezależnych od siebie, niezwiązanych ani lojalnością wobec organizacji kościelnej, ani lojalnością wobec Dekalogu – słyszymy w komentarzu prof. Wojciecha Roszkowskiego.

Posłuchaj jak władze PRL walczyły z Kościołem, jak wcielały idee komunizmu w czyn.

bs